Յովհաննէս Գրիգորեան. Պանթէոնէն անդին

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

 

Հիմա փողոցներուն մէջ ծառերէն դեղին բանաստեղծները կախող Պօէտը չկայ: Չկայ Յովհաննէս Գրիգորեանը, որուն անշուք սենեակը վերջին տարիներուն ժամանակակից գրողներուն համար հանդիսավայր դարձած էր: Գիտէինք անոր ծանր հիւանդութեան, գող հիւանդութեան մասին որ մեզմէ խլեց Երեւանի անկրկնելի պոհէմը, սեւին ու սպիտակին հետ ապրած ու անոր երանգներով ամէնուն սիրելի դարձած բանաստեղծը:

Խօսած էր Հայաստանի սահմաններուն մասին: Գիտէր այդ սահմանները: Գիտէ՞ր արդեօք որ Հայաստանը, մեր Պօէզիայի Հայաստանը իրմով սկիզբ կ'առնէր:

Գրիգոր Պըլտեանը՝ Սփիւռքի  կարեւոր անուններէն մին, կարճ տողեր գրեց այս առթիւ։ Ան  կ'ըսէր՝ «Ի՞նչ պիտի գրեմ ինծի կրկնապէս սիրելի մարդու մը մասին, որուն բանաստեղծութիւնը գնահատած եմ շատոնց եւ որուն հետ մեղսակից կապեր ալ ունենալու բախտը վայելած։ Որքան ալ սպասելի, նոյն ալ ցնցիչ գոյժ մըն է ասիկա։ Նման առիթներով առհասարակ կը նախընտրեմ լռել, խուսափելու համար յաւուր պատշաճի խօսքերէ»: Այսքանը:

* * *

Անցնող օրերուն Երեւանի  գրական «մարմիններ»ուն մօտ սակայն այլ խնդիր բարձրացած է: Հիմա հարցը Յովհաննէս Գրիգորեանի մարմնի թաղման վայրի խնդիրն է: Բաւական աղմուկ, հարցադրումներ եւ յայտարարութիւններ: Այս առիթով ուշագրաւ է գրականագէտ Յասմիկ Խեչիկեանի խօսքը որ յատուկ «Հետք»ին ըսաւ ՝

«Ցաւով իմացայ, որ ՀԳՄ նախագահութեան անդամներից միայն երեքն են կողմ եղել Յովհաննէս Գրիգորեանի յուղարկաւորութիւնը Կոմիտասի անվան պանթէոնում կատարելուն: Ես շատ եմ ցաւում, որ ունենք այսպիսի գրական աւագ սերունդ, որի մօտ նախանձը ամէն ինչից վեր է: Յովհաննէս Գրիգորեանը ցաւով էր ասում (եւ չէր սխալւում), որ «իմ սիրելի ընկերները անգամ հիւանութեանս են նախանձում եւ անգամ մեռնելուս են նախանձելու ու հերթով սկսեն մեռնել»:
Բարեբախտաբար, գրական երիտասարդութիւնը չի շարունակում աւագների թունաւոր աւանդները: Այսօր ամբողջ գրական երիտասարդական դաշտը միասնական հանդէս է գալիս յորդոր պահանջով՝ մեծ բանաստեղծի յուղարկաւորութիւնը կատարել Կոմիտասի անուան այգու պանթէոնում: Եւ եթէ այսօր մեր ձայնը տեղ չհասնի, մենք այլեւս ինչի՞ վրայ պէտք է մեր յոյսը դնենք, ո՞ւմ վրայ, ինչո՞ւ ենք շարունակելու զբաղուել գրականութեամբ, ինչո՞ւ ենք շարունակելու ապրել այս երկրում… Ի՞նչ յոյսով…

Յովհաննէս Գրիգորեանը մեր ամենամեծ բանաստեղծն է առանց վերապահումների եւ երիտասարդ սերնդի ամենամեծ յենարանն է եղել եւ սա մեծ խնդրանք է, պահանջ է, յարգել մեծ բանաստեղծի յիշատակը, յարգել երիտասարդ սերնդի գրականագէտների կարծիքը»։ Յասմիկ նաեւ յայտնեց որ իր սերնդակիցները այս հարցով եւ յատուկ նամակով դիմած են  ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսեանին: Անոնք միաբերան կը պահանջեն որ բանաստեղծը իր արժանի տեղը ունենայ  միւս մեծերուն կողքին Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ:

* * *

Խեչիկեանի խօսքին մէջ վրդովմունք կայ: Հասկնալի է, բայց տխուրը այն է, որ հայրենի «գրական իշխանութիւններ»ը,  որոնք մեծ ճիգեր ի գործ դրած էին Յովհաննէս Գրիգորեանի առողջական վիճակը բարելաւելու համար, ինչպիսի անհասկնալիութեամբ կը մերժէին բանաստեղծի մարմինը թաղել Կոմիտասի անուան պանթէոնին մէջ: Այս առումով  արձակագիր եւ ՀԳՄ վարչութեան անդամ Գուրգէն Խանջեան այսպէս կ'արտայայտուէր՝ «Մենք ժողովում չենք քննարկել պանթէոնում Յովհաննէսին թաղելու խնդիրը: ՀԳՄ նախագահը ինձ անձամբ զանգեց ու այդ մասին հարց տուեց ու ես ել միանշանակ ասել եմ որ յարմար ու ճիշդ կը լինի որ Յովհաննէս Գրիգորեանը իր վերջին հանգիստը գտնի Կոմիտասի անուան պանթեոնում»: Խանջեան նաեւ այդ հարցին մասին խօսելով  կ'ըսէր, թէ գրողի լիարժէք կշիռը թաղման վայրին հետ ոչ մէկ առնչութիւն ունի : Անոր կարծիքով, Յովհաննէս Գրիգորեանը տաղանդաւոր բանաստեղծ է ու կան շատ այլ արժէքաւոր գրողներ ինչպիսիք են Աղասի Այվազեանը եւ Արմէն Մարտիրոսեանը, որոնք թաղուած են քաղաքային  պանթէոններու մէջ:

Աւարտին կարեւոր է մէկ բան, ան՝ Յովհաննէս Գրիգորեանը, կարիք չունի Պանթէոններու որպէսզի հանդիսանայ հայ բանաստեղծութեան անցագիրը աշխարհով մէկ:

Յովհաննէս Գրիգորեանի հանդէպ առկայ սիրոյ եւ հիացմունքի երեւոյթը այսուհետեւ պէտք է վարակիչ դառնայ: Յովհաննէս Գրիգորեանը այդ իմաստով մեզի շատ բան սորվեցուց: Սորվեցուց սիրել: Սէրն անոր համար- ուրիշի հանդէպ սէրը, արիւնակից եւ բախտակից գրողի հանդէպ սէրը, խորագոյն ու շեշտուած կերպով երեւելի էր անոր մօտ: Երեւելի ու վարակիչ:

* * *

Մահը ի վերջոյ պիտի հնձէ՝ անողոք, անխիղճ եւ յաճախ անաղմուկ կերպով .... Բայց ինչ որ կը մնայ մահէն անդին, անկէ վեր, անկէ իմաստալից, բանաստեղծութեան բառն է, որուն կառչած մնաց Գրիգորեան իր ճանապարհի սկիզբէն մինչեւ հեռացումը: Նոյնիսկ Երուսաղէմի մէջ երբ մեկնեցաւ բուժուելու նպատակով: Իր տողերուն մէջ յաճախ հեգնանքով արտայայտուեցաւ ամէն ինչի մասին, անցողիկ գտաւ ամէն ինչ, ժպտաց, խնդաց, աչքով ըրաւ բայց աւարտին վերագտաւ այն ինչ որ կար իր հոգիի խորքերուն մէջ: Ու միանշանակ իր համար նոր հանգրուան դարձաւ Երուսաղէմը:

Աւարտին միանգամայն պէտք է ըսել, որ Հայաստանի գրական աւագանին իր այս քայլով այսօր փակեց պանթէոնի հաշիւը: Մեր մեծերէն վերջինը որ հոն «Կոմիտաս»ի պանթէոնին բնակիչ է՝ Սիլվա Կապուտիկեանն է: Ու որովհետեւ դասականութեան խնդիր կը բարձրացուի, ու որովհետեւ անուններու մասին խօսք կ՚ըլլայ, այսօր միանգամայն պէտք է հասկնալի ըլլայ որ Պանթէոնի հաշիւն ալ փակուած է:

Ինչ պանթէոն, երբ Յովհաննէս Գրիգորեանի նման առաջատար բանաստեղծ մը, որ 1960-ական թուականներուն շարք մը այլ բանաստեղծներու հետ «սպիտակ բանաստեղծութեան», ազատ բանաստեղծութեան դրօշը անվախօրէն պարզեց ու քալեց,  այսօր նուազագոյն պատիւը կը զլացուի իրեն: Եւ ինչ խօսք որ Յովհաննէսի տեսակին համար, Պանթէոնի մէջ թաղուի թէ հեռու ու աննշան  գիւղի մը մէջ, միեւնոյնն է՝ անոր շիրիմը բանաստեղծութեան մշտաբորբոք ոգիին ուխտադարանը պիտի դառնայ:

Վաղը սերունդները պիտի կարդան զինք:

Վաղը սերունդները պիտի խօսին անոր մասին:

Այսօր իր սիրած քամին գետին թափած է բոլոր դիմակները:

Ինչպէս ինք պիտի ուզէր ըսել ՝

«Քամին գալիս է, օրորում է դանդաղ
և վայր են թափվում նրանց դէմքերից
դեղին դիմակներ`
ժպիտներ վրան:
Յետոյ դիմակներ
հռհռացողի բաց բերան
վրան:
Իսկ դիմակները թափւում են ներքեւ
դեղին խշշոցով,
և յետոյ յանկարծ բացւում է դէմքը`
մի խոշոր կաթիլ
անձրեւ է ընկնում փողոցի վրա:

Փողոցներում`
ծառերից կախուած
օրորվում են բանաստեղծները»:

«Աշուն»

Եւ որպէսզի բանաստեղծները օրօրուած չմնան ու վար իջնեն փողոցներու ծառերէն, հարկ է լռութեամբ յարգել Յովհաննէս Գրիգորեանի  յիշատակը:  Ի վերջոյ մահը  բանաստեղծներուն թագն է: Մահը ի վերջոյ կը սիրէ լռութիւնը. Ոչ աղմուկը:

«Հետք», Փետրուար 8, 2013