«Նորավանք»ով թելադրուած խոհեր եւ Հոկտեմբեր 27ի յատկանշական թուականը

Ժ.Չ.

Մեր այս թիւով կը ներ­կա­յաց­նենք «Նո­րավանք» Գի­տակրթա­կան հիմ­նադրա­մի հայագիտական կեդ­րո­նէն, Վահ­րամ Հո­վեանի վեր­լուծու­մը Սփիւռքի վե­րաբե­րեալ, վերնագրուած՝ «Հայ­կա­կան Սփիւռքի փո­խակեր­պումը՝ մար­տահրա­ւէր­ներ եւ հնա­րաւո­րու­թիւններ»։
Որ­պէս Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան կա­ռավա­րու­թեան խորհրդա­տու ռազ­մա­վարա­կան գի­տահե­տազօ­տական կեդ­րոն, պէտք է յի­շել որ Սփիւռքի վե­րաբե­րեալ ՀՀ կառավարու­թեան քա­ղաքա­կան կարգ մը վեր­լուծումներն ու որ­դեգրած քա­ղաքա­կան ուղեգիծե­րը, իրենց ար­տա­յայ­տութիւնն ու գոր­ծադրու­թիւնը կը ստա­նան ուղղա­կի նշեալ կեդ­րո­նի ու­սումնա­սիրու­թիւննե­րէն։ «Նոր Յա­ռաջ» ան­ցեալին անդրա­դար­ձած է անոր գործունէու­թեան, ար­տատպած՝ կարգ մը ու­սումնա­սիրու­թիւններ, որոնք հե­տաքրքրա­կան են ու լու­սա­բանող։

Կը հրատարակենք «Հայ­կա­կան Սփիւռքի փո­խակեր­պումը՝ մար­տահրա­ւէր­ներ եւ հնարաւո­րու­թիւններ»ը, որով­հե­տեւ ֆրան­սա­հայ գա­ղու­թին կ՚ակ­նարկէ իբր զար­գա­ցած արեւմտեան գրա­ւիչ եր­կիր։

Սփիւռքա­հայե­րու փո­խակերպման մա­սին այս ու­սումնա­սիրու­թիւնը հե­տաքրքրա­կան է կար­դալ՝ հասկնա­լու հա­մար Հա­յաս­տա­նի պե­տական դա­սուն գնա­հատա­կանը, ընկալումը՝ Սփիւռքին։ Որ­քա՞ն հա­րազատ է այն պատ­կե­րին որ մենք մեզ­մէ ու­նինք։ Եւ փոր­ձել յա­րաբե­րակ­ցութեան մէջ դնել, Հա­յաս­տա­նէն՝ սփիւռքա­հայու մեր ընկալումներուն։

Վահ­րամ Հո­վեանի հիմ­նա­կան մեկ­նա­կէտը սփիւռքա­հայու­թեան «ժո­ղովրդագ­րա­կան» տեղաշարժն է, որ­ուն յստակ պատ­կե­րացում ու­նե­նալն ու ըմբռնե­լը, առիթ պի­տի տայ մար­տահրա­ւէր­նե­րը ճիշդ բնո­րոշե­լու ու դի­մագ­րա­ւելու եւ առա­ւելա­գոյնս օգ­տուելու անոնց ստեղ­ծած հնարաւորութիւննե­րէն։

Սփիւռքա­հայու­թեան հոս­քը դէ­պի Արեւ­մուտք հաս­տա­տուած երե­ւոյթ է։ Յա­ւելեալ փաս­տի կա­րիք չկայ։ Չորս դրդա­պատ­ճառներ առա­ջադ­րուած են՝ իս­լա­մական մի­ջավայ­րը, որ խորթ կը թուի հա­յոց։ Քա­ղաքա­կան ցնցումնե­րը, որոնց են­թա­կայ է տա­րածաշրջա­նը։ Կեան­քի որա­կի բարձր մա­կար­դա­կի որոնումը եւ ըն­կե­րա-մշա­կու­թա­յին քրիս­տո­նեայ միջավայր, որ կ՚օգ­նէ արե­ւելքցի Սփիւռքա­հայուն՝ յար­մա­րե­լու եւ շա­ղուե­լու Արեւ­մուտքի ըն­կե­րու­թեան հետ։

Վե­րոն­շեալ չորս կէ­տերը ըն­դունուած են եւ մեկ­նա­բանուած շա­տերու կող­մէ։ Որ­մէ մեկ­նած գլխա­ւոր մար­տահրա­ւէրը՝ Արեւ­մուտքի մէջ հայոց ու­ծա­ցումն է, ինքնու­թեան կո­րուստը։ Սա­կայն ըսել, թէ այս ժո­ղովրդագ­րա­կան տե­ղաշար­ժը իբր թէ կ՚ըն­ձեռէ նաեւ հնարաւորութիւններ, որոնք կրնան օգ­տա­կար հան­դի­սանալ Հա­յաս­տա­նին եւ Սփիւռքին…։ Հոսկէ կը սկսին տա­րակար­ծութիւննե­րը։

Առա­ջին հար­­ցումը որ կը ծա­գի այն է, որ եթէ մին­­չեւ 1990ական թուական­­նե­­րը, այ­­սինքն Խորհրդա­յին Հա­յաս­­տանի ան­­կա­­խացու­­մը բնա­կան էր, որ Արե­ւել­­քի հա­յերը Հա­յաս­­տանը չէին ընտրեր իբր գաղ­­թօ­­ճախ՝ հասկնա­լի էր. սա­կայն ան­­կա­­խացու­­մէն ետք, ին­­չո՞ւ գաղ­­թի ալի­քը չու­ղղուեցաւ դէ­պի Հա­յաս­­տան։ Եւ աւե­լին, ոչ միայն չու­ղղուեցաւ, այլ հայաստանցին ալ սփիւռքա­հայու հո­գեբա­նու­­թեամբ, նոյն «ժո­ղովրդագ­­րա­­կան» տեղաշար­ժին են­թարկուեցաւ, վե­րը նշեալ երեք դրդա­պատ­ճառնե­րու ազ­դե­ցու­թեան տակ. իսկ չոր­րորդը, որ իս­լա­մական մի­ջավայ­րի խոր­թութիւնն է, փո­խարի­նուած է հայ­րե­նի պետու­թեան հեղ­ձուցիչ կե­ցուած­քով իր ժո­ղովուրդին հան­դէպ, երե­ւոյթ մը, որ Մի­ջին Արեւել­քի հայ գա­ղութնե­րը հիւ­րընկա­լող պե­տու­թիւննե­րու պա­րագա­յին, ճիշդ հա­կառա­կը եղած է, անոնք տնտե­սական բա­րօրու­թեան պայ­մաննե­րը ապա­հոված են հա­յու­թեան։ Այն ինչ բա­ցակա­յած է Հա­յաս­տա­նի պա­րագա­յին։

Այս փոքր, բայց էական ման­րա­մաս­նութե­նէն մեկ­նած, կ՚անցնինք հնարաւորու­թիւննե­րուն։ Առա­ջին հեր­թին, յի­շուած է կազ­մա­կեր­պում հայ­կա­կան լուրջ դրա­մագ­լուխի (կա­պիտ­ա­լի)։ Մենք մե­զի հարց կու տանք՝ ին­չո՞ւ, վասն ին­չի՞։ Եւ ար­դեօք այդ դրա­մագ­լուխը գո­յու­թիւն չու­նի՞։ Այդ դրա­մագ­լուխը չէ՞ մսխուած։ Երկրորդ կէ­տը՝ «լոբ­բիստա­կան» գոր­ծունէու­թեան ծա­ւալում, ի շահ Հա­յաս­տա­նի եւ Սփիւռքի։ Եւ վեր­ջա­պէս, մտա­ւոր նե­րու­ժի մե­ծացում։ Երեք կէ­տերն ալ, որոնք նշուած են, կա­րելի են. սա­կայն միայն մէկ պայ­մա­նով՝ Հա­յաս­տանը դարձնել հիւ­րընկալ եր­կիր։ Ազա­տու­թեան, ար­դա­րու­թեան, ժո­ղովրդա­վարու­թեան երկիր։

Ահա՛ այն ինչ կը պակ­սի Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան, որով­հե­տեւ միւս երեք հնարաւորու­թիւննե­րը կան, սա­կայն զա­նոնք գոր­ծի լծե­լու հա­մար հարկ է պե­տական իրաւական դաշ­տ, որ­պէսզի դէ­պի ազատ, ժո­ղովրդա­վար Արեւ­մուտք մեկ­նող սփիւռքահայը առաջ­նորդուի դէ­պի Հա­յաս­տան։ Ահաւասիկ գլխա­ւոր մար­տահրա­ւէրը։
 

***

Հոկ­տեմբեր 27ը յատ­կանշա­կան թուական մըն է Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թեան պատ­մութեան մէջ։ Տե­ղի ու­նե­ցաւ Ազ­գա­յին Ժո­ղովի սպան­դը, որ տա­կաւին առեղ­ծուած կը մնայ, թէ որո՛ւ պա­տուէ­րով եղաւ։ Ար­դա­րադա­տու­թիւնը խա­փանուած է։

Երկրորդ՝ նոյն օրը ընտրուեցաւ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գա­րեգին Բ.ը իբրեւ Կա­թողի­կոս Ամե­նայն Հա­յոց։ Սփիւռքը Հա­յաս­տա­նին կա­պող ամե­նէն հին ու էական օղակ­նե­րէն մին՝ կրօն­քը, հա­ւատ­քը, եկե­ղեցին այ­սօր կը գտնուին պա­ռակ­տուած վի­ճակի մէջ, գո­նէ Ֆրան­սա­յի եւ Եւրոպայի կարգ մը եր­կիրնե­րու պա­րագա­յին, յատ­կա­պէս Ամե­նայն Հա­յոց Կա­թողի­կոսի սո­վետա­մէտ գոր­ծե­լակեր­պին պատ­ճա­ռով։

Հոկ­տեմբեր 27ը նաեւ «Նոր Յա­ռաջ» թեր­թի հիմ­նադրու­թեան 4րդ տա­րեդարձն է։ Ըլ­լալ անկախ մա­մուլ Սփիւռքի մէջ, դիւ­րին գործ չէ։ Խօս­քի ազա­տու­թեան մա­կար­դա­կին՝ ենթակայ ըլ­լալ բո­լոր տե­սակի ճնշումնե­րու, թէ՛ Սփիւռքի կարգ մը շրջա­նակ­նե­րու կող­մէ եւ թէ՛ Հա­յաս­տա­նի։ Առանց տե­ղեկա­տուա­կան հա­մար­կարգի՝ չկա՛յ հա­մայնք, չկա՛յ գա­ղութ։ Դպրո­ցին ու եկե­ղեցիին կող­քին, լուրջ դրա­մագ­լուխի կազ­մութեան առըն­թեր, անհրա­ժեշտ է ան­կախ լրատ­ւութեան հա­մակարգ մը պահ­պա­նել, որ նաեւ ապա­հովէ մտա­ւորա­կան դա­սուն մտա­ծու­մի ազա­տու­թիւնը, քննա­կան միտքը։ 

 

«Նոր Յառաջ», Հոկտեմբեր 29, 2013