Իրանցի բանաստեղծ Նիզամին ատրպէյճանակացուա՞ծ է

Նոյեմբերի 22-ին Երեւանի պետական համալսարանին մէջ տեղի ունեցաւ «Նիզամի Գեանջաւի. կեանքը եւ ստեղծագործութիւնը» խորագրով գիտաժողով:

Գիտաժողովին նախաձեռնողը ԵՊՀ Հայագիտական Հետազօտութիւնների Ինստիտուտն էր, իսկ հիմնական շարժառիթը այն էր, որ Ատրպէյճանը որոշած է «սեփականացնել» նաեւ իրանցի բանաստեղծ Նիզամի Գեանջաւիին:

«Մեծագոյն անարդարութիւն է, երբ մի ժողովուրդ կարողանում է անպատիժ թալանել միւսի ժառանգութիւնը: Վերջին հաշուով պոէտի համար կարեւոր չէ իր էթնիկ ծագումնաբանութիւնն այնքան, որքան նրա ստեղծագործութիւնն ու այն լուման, որ ունեցել է համամարդկային գանձարանում: Բայց տուեալ դէպքում Նիզամին եւ իր ստեղծագործութիւնները օգտագործւում են այլ նպատակով. մի կողմից փորձ է արւում բարձրացնել սեփական ազգը, միւս կողմից՝ նսեմացնել այն ազգերին ու ժողովուրդներին, որոնցից գողութիւն է արւում», գիտաժողովին բացման ժամանակ նշած է համալսարանի տնօրէն Արամ Սիմոնեանը: Ան նաեւ առաջարկեց հարցին վերաբերեալ դիտարկումները նամակի տեսքով ուղղել համապատասխան միջազգային մարմիններու, օրինակ՝ Եունեսկոյին:

Բանախօսները, որոնք ոչ միայն համալսարանէն էին, այլեւ Հայաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիայէն, իրենց զեկոյցներով Նիզամին տարբեր դիտանկիւններէ ներկայացուցին՝ «Պատմական փաստի ադապտացիան Նիզամիի պոէզիայում», «Նիզամու հերոսների աշխարհագրական միջավայրը "Խոսրով եւ Շիրին" պոէմում», «Կողոպուտ ադրբեջանական ձեւով», «Նիզամի Գեանջաւին Իրանի մշակութային ժառանգութեան թուրքացման համատեքստում» եւ այլն:

Հայաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիայի արեւելագիտութեան հիմնարկի գիտաշխատող, բան. գիտ. դոկտոր, փրոֆեսոր Արմանոյշ Կոզմոյեանն այս խնդրին սկսած է անդրադառնալ 1980ական թուականներէն:

«Դրա մասին Խորհրդային Հայաստանում առաջինը համարձակուեց խօսել պատմաբան Հրաչիկ Սիմոնեանը, եւ պատասխանը եղաւ հայհոյախառը մի հրապարակում, ինչպէս սովորաբար արւում էր: Պահանջուեց 6 ամիս, որպէսզի ամէն փաստարկին հակափաստարկով պատասխանէի, եւ տպագրուեց "Մշակութային կողոպուտ կամ պատասխան Արիւ Հաջիեւին" յօդուածը»,- կը պատմէ տիկին Կոզմոյեանը:

Գիտաժողովին ներկայ էր նաեւ Հայաստանի մօտ Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան դեսպան պարոն Իբրահիմփուրը, որ նոյնպէս շարք մը պատմական տեղեկութիւններ հաղորդեց Նիզամիի կեանքին մասին: «Ադրբեջանը պարզապէս կեղծ ինքնութիւն է կերտում` այլոց մշակութային արժէքները իւրացնելով»,- ըսաւ ան:

Յ.Գ. - Խորհրդային Հայաստանի մէջ այս խնդրին մասին առաջինը համարձակեցաւ խօսիլ պատմաբան Հրաչիկ Սիմոնեանը իր «Մոռացուած կեղծիք» յօդուածին մէջ, ուր յղում կատարելով համաշխարհային նիզամիագիտութեան, հեղինակը կ՚ապացուցէ, որ Նիզամի Գեանջաւին (1141-1209) իրապէս պարսիկ գրող է: Յօդուածին մէջ կը տրուի նաեւ այն հարցին պատասխանը, թէ ինչպէ՞ս Նիզամի Գեանջաւին դարձաւ պարսիկ գրող, եւ որոնք են կեղծիքին պատճառները:

Ան կը նշէ, որ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի նախօրեակին [Խորհրդային Միութեան մէջ] շարք մը միջոցներու կը ձեռնարկուէր ժողովուրդներու ազգային հայրենասիրական ոգին բարձրացնելու համար: Այդ նպատակին ուղղուած քայլերու շարքին էին Շոթա Ռուսթաւելիի «Վագրենաւոր»ի 800ամեակի եւ հայ ժողովրդական դիւցազնավէպիՙ «Սասունցի Դաւիթ»ի 1000ամեակի լայն տօնակատարութիւնները: Հարց յառաջացաւ ադրբեջանական որեւէ գրողի կամ գործչի յոբելեանը եւս համամիութենական չափանիշներով նշելու անհրաժեշտութեան մասին:

Քանի որ Ստալինը անձամբ ցուցմունք տուած էր ըստ կարելիին հին «ատրպէյճանցի» համապատասխան գործիչ գտնել, Ատրպէյճանի Համայնավար Կուսակցութեան Կեդր. Կոմիտէի օրուան առաջին քարտուղար Միրջաֆար Բաղիրովը՝ՙ Ստալինի ամենահաւատարիմ նուիրեալներից մէկը, եռանդով գործի անցաւ: Փնտռտուքը տարաւ դէպի պարսիկ գրող Նիզամին, որուն ծննդեան 800ամեակը 1941 թուականին կը լրանար: Հիմնական կռուանը Նիզամին «ատրպէյճանցի» ներկայացնելու հարցին մէջ անոր Գեանջա (Ատրպէյճանի Խորհրդային Հանրապետութեան բռնակցուած հայկական Գանձակ) ծնած ըլլալու վիճարկելի տեսակէտն էր: Ատիկա կը պատահէր, երբ բանաստեղծը իր ստեղծագործութիւններէն մէկուն մէջ որպէս ծննդավայր կը նշէ Պարսկաստանը։

Այդպէս դրուեցաւ կեղծիքին հիմքը, որ կը շարունակուի մինչեւ այսօր:

«Ազգ», Նոյեմբեր 29, 2013