100ամեակի նախօրեակին յստակացումներու կարօտ հարցեր

Ժ. Չ.

 

«Նոր Յառաջ»ի Դեկ­տեմբեր 30ի թի­ւը 2014ի վեր­ջինն է, 2015ի՝ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100րդ տա­րելի­ցի շեմին։

Ար­դէն, երեք տա­րի է կը խօ­սուի 2015ի նա­խապատ­րաստու­թեան մա­սին։ Մօ­տաւոր պատկե­րացում մը ու­նինք թէ ինչ պի­տի ըլ­լան ոգե­կոչու­մի ձեռնարկնե­րը, պատ­րաստուած Հա­յաս­տա­նի 100րդ տա­րելի­ցի պե­տական յանձնա­խումբին կող­մէ եւ յստակ են նաեւ Ֆրան­սա­յի յանձնա­խումբին յայ­տագրին հիմ­նա­կան գի­ծերը։ Այն ինչ անյստակ է, չը­սելու հա­մար՝ խառ­նաշփոթ, թէ ին­չու այս եր­կու յանձնա­խումբերը իրար­մէ ան­կապ կը գոր­ծեն եւ եր­բեմն ալ իրա­րու դէմ, ու պատ­րո­ւակ կը գտնեն՝ Թուրքիան։

Armenian IT Industry Keeps Up Rapid Growth

Emil Danielyan

Information technology (IT) companies remain the fastest-growing sector of Armenia’s economy that has expanded by 25 percent in 2014, according to official statistics.

Preliminary data from the Armenian Ministry of Economy shows the combined output of the nearly 400 IT firms operating in the country reaching almost $475 million. The figure is equivalent to about 5 percent of Gross Domestic Product and almost one-third of Armenian exports in 2013.

Հարցազրոյց Հայաստանի Ազգային Ժողովի Հայ Ազգային Կոնգրէսի (ՀԱԿ) խմբակցութեան երեսփոխան Նիկոլ Փաշինեանի հետ

«Հա­յաս­տա­նին անհրա­ժեշտ է նոր ընդդի­մադիր օրա­կարգ, նոր ընդդի­մադիր առաջ­նորդու­թիւն, նոր՝ ինստի­տու­ցիոնալ ընդդի­մու­թիւն»

How an Armenian Monk Brought Gingerbread to the West

Liana Aghajanian

Eaten in England, Germany, the U.S., Romania and more Nordic countries than you can remember – the humble gingerbread has been a winter holiday favorite, accompanying other delicacies on tables for centuries, but always standing out thanks to a delicious combination of ginger, molasses or honey.

So deeply rooted in Europe, it is perhaps odd, yet also delightful, that it was actually an Armenian monk who introduced the sweet, dark confection to the continent over one thousand years ago.

Planned Armenian genocide memorial ruffles Ankara

Amberin Zaman

 

A proposed art project commemorating the 1915 mass slaughter by the Ottoman Turks of the empire’s Armenian subjects has sparked a tug-of-war between the Turkish government and Switzerland’s ethnic Armenian community, sharpening decades of mutual suspicion and resentment and pitting the federal government in Bern against the local government in Geneva, where the monument is to be placed.

El futuro de Karabagh y la comunidad armenia de la Argentina

El balance del año, entre muchos aspectos que hacen a la temática armenia, debe incluir también los repetidos intentos de Azerbaiyán, particularmente a través de sus repetidos ataques en la línea de contacto con las repúblicas de Armenia y Karabagh, para mantener “caliente” el conflicto que continúa congelado por el cese de fuego firmado en 1994. El punto álgido de esa táctica fue la destrucción de un helicóptero de las fuerzas armadas armenias, desarmado, durante un ejercicio conjunto de Armenia y Karabagh, que causó la muerte de sus tres integrantes. El intento azerbaiyano de justificar lo injustificable ha dado lugar a la presente carta de lectores, aparecida en “La Nación” del 26 de diciembre de 2014.

The Armenians of Singapore

Ric Gazarian

 

Singapore is an incredibly successful country on the southern tip of Malaysia. More than 5 million people are packed into this compact area. It is a veritable smorgasbord of ethnicities, languages, and religions. For instance, Singapore recognizes four languages: English, Malay, Tamil, and Mandarin. While 75 percent of the population is Chinese, with the remainder being mostly Malay and Indian, surprisingly a small Armenian community played an outsized role in this city-state. Singapore is the model of a successful free market economy, rated in 2013 as the second freest economy. It has a per capita income that ranks third in the world. To put that in perspective, one out of six citizens has a net worth of over a million dollars even while excluding property!

Հայը եւ հայը Սփիւռքում. երկու ճանապարհ

ԱՐՄԷՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ
 
Կա՞ յ արդեօք աւելի ուժեղ եւ աւելի տանջալի տառապանք, 

քան փախուստը հարազատ երկրից:

 Եւրիպիդես

1991 թուականին լինելով ԱՄՆ-ում, հիմնականում` Լոս Անջելեսում, ես որոշակի կարծիք կազմեցի տեղի հայկական գաղութի մասին: Ստորեւ ներկայացնում եմ իմ որոշ դիտարկումներ:

Առաջին թիւ եւ վերջին թիւ...

ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ

 

Վերահրատարակելով Լեւոն Շառոյեանի Դիմագիրքի սոյն կարճ բայց խօսուն էջը, մենք ալ յուզումով կը յիշենք «Յառաջ», որուն 21ամեայ աշխատակիցը (1988-2009) ըլլալու պատիւը ունեցանք, եւ որ մեր գաղափարներուն ներշնչումի ու ազատ արտայայտութեան բեմը հանդիսացաւ։ Շաւարշ Միսաքեանի կողքին, կ՚ուզենք յիշատակել նաեւ իր աղջկան՝ Արփիկ Միսաքեանի վաստակը, որ իր հօր մահէն ետք (1957), աւելի քան կէս դար իր ուսերուն վրայ տարաւ «Յառաջ»ի նաւը, զայն պահելով որպէս Սփիւռքի ամենէն հեղինակաւոր ձայներէն մէկը մինչեւ վերջը։

Վ.Մ.

Houshamadyan Releases ‘Ottoman Armenians: Life, Culture, Society’

Haroutiun Kurkjian
Translated by Khatchig Mouradian

This is the title of the volume that Houshamadyan presented to the public as its first publication, three years after launching the website with the same title (houshamadyan.org). Already from a first glance standing out as an elegant volume, it holds in its 270 large-size (28×22 cm) pages multidisciplinary research articles and photo galleries documenting a variety of themes.

The publication is realized in partnership with Haigazian University and the Department of Turkology at the University of Bamberg.

Պիտի սթափի՞նք, թէ՞...

ԱՆԱՐԺԱՆ ԴՊԻՐ

Հասան Ճէմալի «1915. Հայոց Ցեղասպանութիւն» հատորին հայերէն թարգմանութեան երեւանեան շնորհահանդէսով ծնունդ առած բանավէճը իրականութեան մէջ եզակի առիթ մը հանդիսացաւ անգամ մը եւս հաստատելու, որ «խակ» հաւաքականութիւն ենք։ Ու անգամ մը եւս ի յայտ եկաւ, որ նոյնիսկ երբ այսինչ կամ այնինչ նախաձեռնութիւնը դատապարտելի է եւ կամ դատապարտելի կէտեր կը բովանդակէ, կամ առնուազն այդպէս կը գնահատենք, չենք գիտեր ձեւակերպել մեր դատապարտումն իսկ, ամէն ինչ կը շփոթենք։

Հայեւթուրք երկխօսութեան կնճիռն ու Հասան Ճէմալի «հանգոյցը»

Վերջին քանի մը օրերուն հայ մամուլի եւ համացանցի լուսարձակները իր վրայ կեդրոնացուցած է Հասան Ճէմալ անունով թուրք մտաւորական մը, որ շաբաթ մը առաջ Երեւան այցելած էր եւ հրապարակային երկու ելոյթներ ունեցած էր, որոնք առիթ ծառայեցին բողոքի ու բանավէճի բուռն ալիքի մը շղթայազերծման։

Հասան Ճէմալի անցեալ շաբթուան Երեւան այցելութեան շարժառիթը հիւրաբար անոր մասնակցութիւնն էր հայեւթուրք երկխօսութիւնը քաջալերող ու Եւրոպական Միութեան կողմէ հովանաւորուած հասարակական կեդրոնի մը կազմակերպած զոյգ հանդիպումներուն։

«Վէպի նման կեանք», որ դաժան իրականութիւն Է Թուրքիայում

 ՄԵԼԻՆԷ ԱՆՈՒՄԵԱՆ

Թուրքական լրատուամիջոցները «Վէպի նման կեանք» վերնագրի ներքոյ հրապարակել են մի լուր, որը, սակայն, ցաւալի եւ դաժան իրականութիւն է Թուրքիայի հայերի կեանքում: Վերջերս վախճանուած Թուրքիայի հայ քաղաքացի Ֆերման Գեզի ընտանիքը բաժանուել է երկու ճամբարի, քանի որ նրա 11 զաւակներից 4ը քրիստոնեայ են, 7ը՝ մահմեդական, ու նրա երեխաների միջեւ վէճ է ծագել թաղումը քրիստոնէակա՞ն, թէ մուսուլմանական աւանդոյթներով կազմակերպելու հարցում:

Armenia y Nagorno Karabagh, comprometidas con la paz

Vahagn Melikian (*)

 

En “El derecho de Azerbaiyán sobre Nagorno-Karabaj y la paz regional”, que el embajador de Azerbaiyán en la Argentina, Mammad Ahmadzada, firma en la edición de Clarín del 5 de diciembre, el diplomático manifiesta una vez más su desacuerdo con los análisis de los periodistas y analistas argentinos sobre cuestiones referidas a la situación en el Cáucaso del Sur.

Հարցազրոյց Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցւոյ Ֆրանսայի թեմի նորընտիր առաջնորդ Վահան եպիսկ. Յովհաննէսեանի հետ

ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ

«Նոր Յա­ռաջ» - Դեկ­տեմբեր 2ին իբ­րեւ Ֆրան­սա­յի թե­մի առաջ­նորդ ձեր պաշ­տօ­նը ստանձնե­լու՝ գա­հակա­լու­թեան արա­րողու­թիւնն էր։ Կա­րելի՞ է, որ ներ­կա­յաց­նէիք ձեր առա­ջին տպա­ւորու­թիւննե­րը։
Վա­հան Եպիսկ. Յով­հաննէ­սեան - Շատ ու­րախ եմ որ յա­ւարտ Հրա­շափա­ռի արարողութեան առիթ ու­նե­ցայ քիչ մը մօ­տէն շփուելու, խօ­սելու եւ ծա­նօթա­նալու եկեղեցւոյ մէջ ներ­կայ Ֆրան­սա­հայ Առա­քելա­կան եկե­ղեց­ւոյ շուրջ 200 ան­դամնե­րու հետ։ Զիս կ՚ու­րա­խաց­նէ այն երե­ւոյ­թը որ Ֆրան­սա­յի պէս երկրի մը մէջ ժո­ղովուրդը հետաքրքրուած է եկե­ղեցա­կան կեան­քով եւ ասի­կա պատ­ճառ եղաւ որ ան­մի­ջապէս ինքզինքս զգամ ըն­տա­նիքիս մէջ։ Ժո­ղովրդա­յին ըն­դունե­լու­թիւնը ջերմ էր։

Ոչ եւս է պատմաբան Լաւրենտի Բարսեղեանը

Վ. Մ.

 

Ցաւով իմացանք, որ 77 տարեկան հասակին, Դեկտեմբեր 6, 2014ին մահացած է Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-ինստիտուտի հիմնադիր տնօրէն, պատմական գիտութիւններու դոկտոր Լաւրենտի Բարսեղեանը՝ ուղեղային կաթուածի հետեւանքով 20 օր մահաքունի մէջ մնալէ ետք։ 

Tomo of Istanbul

Rupen Janbazian

 

“Before traveling to Europe, [Armenian writer Yeghishe] Charents visited this city with his good friend, Avetik Isahakian. (*) It’s unclear as to how long he stayed; perhaps 10 or 15 days. I’m not completely sure. It is said, however, that he stayed in this building, which used to be a hotel. This is a historic building belonging to the Karagozian Foundation. He also mentions the Pera Palace in his poem entitled ‘Istanbul,’ so he might have stayed there too. The details don’t really matter. What is certain is that he roamed around these streets. That we know. In that same poem, he calls the city an ‘international whore,’ and he was right. It sure as hell is an interesting place to live.”

Անցեալը մեռած չէ / The past is not dead/ El pasado no está muerto

ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՏԹԷՈՍԵԱՆ

Vartan Matiossian

 

Անցեալը մեռած չէ, որքան ատեն որ ներկայ կը պահենք զայն։ Իսկ ներկան անկարեւոր պիտի ըլլայ, որքան ատեն որ չենք փնտռեր անոր կարեւորութեան նշանները։ Հայկական ստեղծագործութեան կարեւորութիւնը, թէ՛ անցեալ ու թէ՛ ներկայ, պարզապէս հիմնուած է զայն կարեւոր դարձնող տարրերուն որոնումին վրայ, ըլլան անոնք 100ամեայ դասականը կամ 20ամեայ բանաստեղծը կամ վիպագիրը որ հրատարակած է իր գիրքը աշխարհի որեւէ մէկ կողմը։

The past is not dead as long as we keep it present. And the present will not be relevant as long as we don't look for the signals of its relevance. The relevance of Armenian creation in the past and in the present is just a matter of looking for the elements that help make it relevant, be them the 100-year-old classic or the 20-year-old poet or novelist who has published his book anywhere in the world.

El pasado no está muerto en la medida en que lo mantengamos presente. Y el presente no será relevante en tanto y en cuanto no busquemos las señales de su relevancia. La relevancia de la creación armenia en el pasado y en el presente radica en la búsqueda de los elementos que la hacen relevante, sean ellos el clásico de antigüedad centenaria o el poeta o novelista de 20 años que ha publicado su libro en cualquier parte del mundo.  

Society for Armenian Studies Hosts Conference on ‘Armenians in the Ottoman Empire’

Aram Arkun

 

The Society for Armenian Studies (SAS), a primarily American association of scholars and supporters of Armenology, is celebrating its 40th anniversary this year. It held an international conference in Yerevan in October, and on November 21-22, it convened a conference in Washington, DC, called “Armenians in the Ottoman Empire in the 19th-20th Centuries.”

Սերոբ Սահակեան. «Մեր նպատակը Իսրայէլի պետութեան ճանաչումը ապահովելը չէ եղած»

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

 

Միջին Արեւելքի մէջ քաղաքական կարեւոր կշիռ ունեցող իսրայէլեան Քնէսէթը (խորհրդարանը) ցայսօր չէ ընդունած հայոց ցեղասպանութեան փաստը: Ամիսներ առաջ, երբ Ռուվէն Ռիվլին Իսրայէլի նախագահ կ'ընտրուէր, դարձեալ խօսակցութեան թեմա կը դառնար ցեղասպանութեան ճանաչման օրակարգը, տրուած ըլլալով, որ Ռիվլին նախքան Իսրայէլի նախագահ դառնալը միշտ դրական խօսած է հայութեան եւ ցեղասպանութեան օրակարգին մասին: Այսօր սակայն պատկերը այլ է: Ռիվլին նոյնիսկ մերժած է ցեղասպանութեան ճանաչման խնդրագիրը քննարկել: Իսրայէլի մէջ հայկական միութիւններու գործունէութեան, երկրի բաւական բարդ քաղաքական իրավիճակին, Երուասղէմի պատրիարքին վերջերս ունեցած սուր կեցուածքներուն եւ այս ծիրին մէջ եղող տարբեր թեմաներու մասին զրուցեցի Երուսաղէմի գաղութի ազգայիններէն պրն. Սերոբ Սահակեանին հետ: Ահա հարցազրոյցը:

Գերմանական խմբաւորում մը համաշխարհային ընթերցման նախաձեռնութեան կը դիմէ՝ Մեծ Եղեռնի 100ամեակին առիթով

"Armenian Mirror Spectator"ը կը հաղորդէ, որ Մեծ Եղեռնի 100ամեակին առթիւ նախատեսուած բազմաթիւ նախաձեռնութիւններու շարքին է հայկական գրական երկերու ընթերցման նախաձեռնութիւն մը, որ կազմակերպուած է Գերմանիոյ մէջ երկու մշակութային հիմնարկներու կողմէ: Նախաձեռնութիւնը 1915ին ձերբակալուած եւ սպաննուած հայ մտաւորականներու յիշատակը պիտի յարգէ՝ անոնց գրական գործերուն եւ յետագայ գրողներու երկերու հրապարակային ընթերցումներ կատարելով: Նոյեմբեր 20ին, Պերլինի «Պունտըսփրեսքոնֆերենց»ի մէջ Լեփսիուսի տան տնօրէն դոկտ. Ռոլֆ Հոսֆելտ եւ Պերլինի գրական միջազգային փառատօնէն Ուլրիխ Շրայպըր նախաձեռնութիւնը ներկայացուցին միջազգային մամուլի ներկայացուցիչներուն:

German Group Launches Initiative for Worldwide Reading for Armenian Genocide on April 24, 2015

Among the numerous initiatives launched to commemorate the centenary of the Armenian Genocide is a reading of Armenian literary works on a grand scale. Organized by two cultural institutions in Germany, the initiative will honor the memory of Armenian intellectuals rounded up and killed on April 24, 1915, by presenting public readings of their works and those of later writers. On November 20, at the Bundespressekonferenz in Berlin, Dr. Rolf Hosfeld, director of the Lepsiushaus, and Ulrich Schreiber of the International Literature Festival Berlin, presented the initiative to representatives of the international press. The call issued by the organizers, reads as follows: “The International Literature Festival Berlin (ILB) and the Lepsiushaus Potsdam are calling for a worldwide reading on April 24, 2015, the day that marks 100 years since the beginning of the Armenian Genocide.

“Several hundred Armenian intellectuals — poets, musicians, parliamentary representatives and members of the clergy — were arrested in Constantinople (today Istanbul) on April 24, 1915, and deported to the Turkish interior where most of them were murdered. It was the start of a crime against humanity. The extermination of the Armenians during World War One was the first systematically planned and executed genocide of modern times. More than a million Armenians in the Ottoman Empire died during this genocidal campaign.

Discoveries of Polish Archaeologists in Armenia

Archaeologists from the Institute of Archaeology, University of Warsaw discovered evidence of destruction of the ancient city of Metsamor, one of the most famous archaeological sites in the vicinity of Yerevan.

"In the entire area of research we found layers of burning and ash. The city was probably captured by the army of Argishti I, the ruler of Urartu," told PAP Krysztof Jakubiak, head of the project.

“My Visit to the Tsitsernakaberd Memorial Complex is an Experience that I Treasure in My Heart”

Valeria Thus is currently a Masters student in Human Rights International Law at the University of Buenos Aires and an alumna of the Raphael Lemkin scholarship granted by the Armenian Genocide Museum-Institute (AGMI) of Yerevan. She is working on her thesis, "The Legal Anti-negationism: Reflections from a Human Rights Perspective."

Textbooks and the Armenian Genocide in Turkey: Heading Towards 2015

Taner Akcam

 

Education is extremely centralized in Turkey. All issues, including setting policy, the administration, and content of education are decided and implemented by the national government. Textbooks that are to be taught in schools are either prepared by the Ministry of National Education (MEB) or must be approved by the Ministry’s Instruction and Education Board.¹ For this reason, there’s a direct connection between the books taught in schools and the Turkish government’s policies. The content of history textbooks, in particular, reveals firsthand information about government policies and goals.

The MEB made elementary and middle school textbooks available on the internet for the 2014-15 school year. Anyone can now download and read these books.² I did a quick review of the history books that are to be taught this year, to see what is being taught to our children about the Armenian Genocide. I have to characterize what I found as both shocking and saddening.

«Les métamorphoses de Tigrane» երկհատորեայ հրատարակութեան առիթով

«Տիգ­րա­նի կեր­պա­րանա­փո­խու­թիւն­նե­րը» քիչ մը մութ այս անուա­նու­մին ետին կը թաքնուի հսկա­յական գիւտ մը, որուն հե­ղի­նակն է Ալեք­սանդր Սի­րանո­սեան, հրատարակու­թիւն՝ «Sources d’Arménie»ի։ Գիր­քը ձեռք բե­րելու հա­մար կարելի է դիմել՝ contact@sourcesdarmenie.com հասցէին։

Նո­յեմ­բեր 27ին Փա­րիզի «Մա­զարին» գրա­դարա­նին մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ սոյն հա­տորին շնոր­հա­հան­դէ­սը։ Ա.. Սի­րանո­սեանի աշ­խա­տասի­րու­թեան մաս­նակցած է Մաք­­սիմ Եւատեան, որ Լիոնի Կա­թո­ղի­կէ հա­մալ­սա­րանի (Université Catholique) դա­սախօս է, «Sources d’Arménie»ի նա­խագահ, որուն հետ այս առ­թիւ տե­սակ­ցութիւն մը ու­նե­­ցած է Փարիզի «Նոր Յառաջ»ը։

A Hub of Armenian History Makes its Mark

Lizzie Hedrick

 

Growing up in an Armenian community in Wisconsin, Richard Antaramian began wondering about his family’s history.

The answers he received didn’t adequately address his curiosity.

“It pushed me into more rigorous areas of inquiry, and ultimately I came out with a Ph.D. and a lifelong desire both to teach and research the rich history of the Armenian people,” said Antaramian, assistant professor of history and holder of the Turpanjian Early Career Chair in Contemporary Armenian Studies at the USC Dornsife College of Letters, Arts and Sciences.

He currently teaches two undergraduate courses on the Ottomans and World War I. In the spring he’ll teach a class on the Armenian diaspora.

Աշոտ Մելքոնեանը բացառում է Էրդողանի Հայաստան գալը

ՀԵՆՐԻԽ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆ

 

«Արմէնպրէս» լրատու գործակալութիւնը հարցազրոյց մը կատարած է Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայի Պատմութեան Հիմնարկի տնօրէն Աշոտ Մելքոնեանի հետ, որ խօսած է հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին ընդառաջ` Թուրքիայէն հայերու պահանջատիրութեան խնդիրին, Թուրքիոյ մէջ հայերը տարբեր պաշտօններու վրայ նշանակելու եւ 2015ին Մեծ Եղեռնի հարիւրամեակին նուիրուած պատմագիտական ծրագիրներու  մասին:  

Pope Francis hopes for better ties between Turks, Armenians

Semih Idiz

 

Turkish-Armenian relations were back on the agenda again, if only momentarily, after Pope Francis expressed his “dream” last week of seeing the border between the two countries reopened to contribute to reconciliation between the two estranged nations.

Prospects for the pope’s dream, however, looked dim as Turkish analysts indicated that little progress has been made in resolving the issues that divided the sides. Meanwhile, Ankara is bracing itself against the campaign by the Armenian diaspora in the United States to make 2015 the year when the mass killing of Armenians in 1915 under the Ottoman Turkish government is finally recognized by Washington as genocide.

Հարցազրոյց Սպանիոյ եւ Փորթուկալի Հայրապետական Պատուիրակի ընդհանուր փոխանորդ Սասուն վրդ. Զմրուխտեանի հետ

Լիզ­պո­նի մէջ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան կողմէ Հոկտեմբերին կազմակերպուած մշա­կոյ­թի շաբ­թո­ւան ձեռ­նարկնե­րուն հրա­ւիրո­ւած էր նաեւ Սպանիոյ եւ Փոր­թուկա­լի Հայ­րա­պետա­կան Պա­տուի­րակի ընդհա­նուր փո­խանորդ Սա­սուն վրդ. Զմրուխտեանը։ «Նոր Յառաջ»ի հետ տեսակցութեան մը ընթացքին, ան անդրա­դար­ձաւ Փոր­թուկա­լի մէջ եկե­ղեցա­կան ծուխ կազ­մե­լու գործընթա­ցին եւ տե­ղեկու­թիւններ փոխանցեց Սպա­նիոյ գա­ղու­թին եկե­ղեցա­կան ու հա­մայնքա­յին կեան­քին մասին։

Հայը եւ անցեալը. Հարցեր, հարցեր

ԱՐՄԷՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

 

Եթէ կոյրին հարցնէին, թէ ի՞նչ է տեսողութիւնը, նա կը պատասխանէր՝ կուրութիւնը:

Դեմոկրիտ

Այս շարքը (*) գրելիս նպատակ եմ ունեցել պարզ, մատչելի լեզուով շարադրել որոշ գիտական ճշմարտութիւններ մարդու ծագման, նախապատմութեան, հին պատմութեան, ժողովուրդների կազմաւորման, հնդեւրոպական հայրենիքի եւ որոշ այլ հարցերի վերաբերեալ: Ջանալով ասելիքս մատուցել պարզ ու հանրամատչելի՝ ես խուսափել եմ խօսքի յոյժ գիտական ոճից ու յղումներից, փաստերի համակողմանի քննարկումից: Խուսափել եմ նաև այլ կարծիք ունեցողներին գնահատականներ տալուց: Ինձ յայտնի է, որ համոզուած մարդկանց տարհամոզել նման տեքստերով իմաստ չունի՝ անհնարին է: Իմ յօդուածների թիրախն այն մարդիկ են, որոնք ի վիճակի են կարդալ, ընկալել, փորձել հասկանալ մասնագիտական կարծիքները, եւ ոչ թե «ազատագրական» պատմութեան «գիւտարարներն» ու նրանց հաւատաւոր հետեւորդները, որոնք ցանկացած փաստարկ ընդունում են սուիններով եւ աւելի ամրապնդւում իրենց կարծիքներում:

Փրանկիսկոս Պապը եւ ցեղասպանութիւնը՝ Թուրքիա այցելութենէն ետք

Թուրքիա տուած Նոյեմբեր 28-30ի եռօրեայ այցելութենէն ետք, Փրանկիսկոս Պապը մամլոյ ասուլիս մը տուած է Պոլիսէն դէպի Հռոմ վերադարձի թռիչքին մէջ։ Արժանթինեան «Լա Նասիոն» օրաթերթին թղթակիցը գրած է Նոյեմբեր 30ի թիւին մէջ.

El Papa Francisco después de su visita a Turquía y el genocidio armenio

En la conferencia de prensa que concedió a bordo del vuelo que lo trajo de regreso a Roma desde Estambul, después de su visita a Turquía entre el 28 y el 30 de noviembre, el Papa Francisco también se refirió al genocidio armenio. La corresponsal de "La Nación", Elisabetta Piqué, escribió en la edición del 30 de noviembre:

Այնթապի Վարդանը

ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԷՆՃԵԱՆ

 

Կ՚անցնիմ ոլո­րապ­տոյտ փո­ղոց­նե­րէն։ Իրա­րու կպած քա­րակերտ շի­նու­թիւններ, իրա­րու վրայ փլած, մէկզ­մէ­կուն թի­կունք կանգնած։ Պատն ի վեր հա­յերէն տառ կ՚որո­նեմ՝ հա­յու տուն ըլ­լա­լու կնի­քը։ Փո­ղոցը կ՚առաջ­նորդէ մէկ ու­րիշ փո­ղոցի. կա­տարեալ լա­բիւ­րինթոս մը, ուր թէեւ չկան անել ճամ­բա­ներ, սա­կայն սխալ ծակ մը մտնե­լու մտա­հոգու­թիւնը հետզհե­տէ կը գրա­ւէ զիս։ Վա­րան­քը կը ցրէ հա­րազա­տու­թեան այն զգա­ցու­մը, զոր կ՚առ­թեն ցած յար­կե­րով տու­նե­րուն պա­տու­հաննե­րը՝ ուրկէ հա­յեր անցնող-դար­ձո­ղը դի­տեր էին երբեմն։ Աչ­քերս գմբէ­թը կը փնտռեն, ան­լոյս այդ փա­րոսը, որ պի­տի ճշդէ, թե­րեւս աւե­լի վստահ դարձնէ քայլքիս ըն­թացքը։

A Monument for the Just

Edmond Y. Azadian

While Armenians around the world are gearing up to commemorate the centennial of the Genocide, another calamity in our history must not be overlooked: the atrocities perpetrated against our beleaguered nation during the Stalin period.

It would not be historically proper to draw parallels between the two tragedies in terms of cause and effect, but the net outcome in both cases was the destruction of the creative minds of our people.

It is ironic that the executioners of history seem to be well versed enough in literature, arts and scholarship to be able to pick out the cream of the crop and target them for extermination — or else they employ advisors with enough intellectual capacity for this grisly selection.

Jaklin Celik’s ‘Festival of Wrath’

 Aziz Gokdemir

 

Take a stroll today in an old district of almost any sizable town in Turkey and you’ll soon come across a few houses, sometimes a whole neighborhood’s worth, in various stages of dilapidation—and lately, in some cases, undergoing “rebirth” as part of a gentrification effort. Commonly referred to as Ottoman, or “old Turkish” houses, they stand out not only with their resilient vitality but also an innate sense of design that’s painfully absent in the concrete towers racing skyward just blocks away, replicating the late Romanian dictator Ceausescu’s urban renewal aesthetic with perhaps slightly more inspired interiors and high-end appliances.

That the old homes were built largely by the Ottoman Empire’s Christian subjects (Greeks, Armenians, Assyrians, depending on the region) may be known to the occasional passerby with an interest in architectural history. And weekend urban explorers who whip out their cameras to commune with the shabby chic may take a moment or two to ponder the loss of, say, the “urban fabric” or “sense of place.” As for people—after all, the builders were members of vibrant communities whose members had to live somewhere, perhaps in these houses now being photographed—their loss, when not an afterthought, is often framed within the context of the majority: We lost them; they added color to our society, and now they’re gone.

Thanksgiving Armenia Fund Telethon: An Update on the Vardenis-Martakert Highway

Last year, Armenia Fund («Հայաստան» Համահայկական Հիմնադրամ) hosted its annual telethon to benefit the construction of the Vardenis-Martakert Highway. A year later, there has been a great deal of progress. Today, November 27, 2014, the goal is to raise the needed money to get the job done.

It has been a difficult year for Armenia since the 2013 telethon. Under constant attack this summer by Azerbaijan, several soldiers lost their lives defending the homeland. In August, two homes in Aygepar burned down after being fired upon by large caliber Azerbaijani artillery. And, just last week, there was another brazen attack by Azerbaijan on an unarmed Armenian helicopter running drills in Artsakh – the three soldiers onboard were killed.

Հայը եւ անցեալը. Դրուագներ ազգային ազատագրական գիտութիւնից (*)

ԱՐՄԷՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

 

Պլատոնն ընկերս է, բայց ճշմարտութիւնը` աւելի մեծ ընկերս:

Արիստոտէլ

Մերն ուրիշ է...

Գրանդ Քէնդի

Այս յօդուածով ես վերջացնում եմ «հայոց ազատագրական գիտութեան» վերաբերեալ շարքը: Այս անգամ չեմ խուսափելու անուններ յիշատակելուց: Ինչեւէ, ի տարբերութիւն «ազատագրականներ»ի` ես հակուած չեմ յիշուող հեղինակներին եւ նրանց հետեւորդներին ծայրայեղ գնահատականներ տալու եւ վիրաւորելու: Կարծիքներ ունենալը, տեսութիւններ յօրինելը եւ հրապարակելը իրենց իրաւունքն է: Ցաւալին դրանք դպրոցական դասագրքեր եւ ակադեմիական շրջանակներ ներառելն է:

 *   *   *

Conference on Turkey-Armenia Border Takes Place in Ankara

Rupen Janbazian

 

Nearly 200 participants filled an auditorium at the Faculty of Political Science at Ankara University from Nov. 22-23, for a two-day conference entitled, “The Sealed Gate: Prospects of the Turkey-Armenia Border.” Organized by the Hrant Dink Foundation, the conference aimed to address the policy of closed borders and its political, economic, social, environmental, humanitarian, and regional aspects, along with prospects for peace-building in the Caucasus.

Opening remarks were made on behalf of the foundation by Rakel Dink, wife of the late Hrank Dink, and Cengiz Aktar, who for the first time announced the formation of an Armenian Research Center that will be launched in the coming months by the Hrant Dink Foundation. Dr. Onur Ozsoy, chair of the department of economics, welcomed participants on behalf of Ankara University, and reiterated his belief that the border between Turkey and Armenia should eventually be opened in order to ensure peace, stability, and cooperation in the region.

Աղքատ է Հայաստանի բնակչութեան 32 տոկոսը, բայց իրեն աղքատ է համարում՝ 18 տոկոսը

ԱՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ

Ազգային Վիճակագրական Ծառայութեան հրապարակած «Հայաստանի սոցիալական պատկերը եւ աղքատութիւնը» զեկոյցի շուրջ

2013-ին նախորդ տարուայ համեմատ Հայաստանում արձանագրուել է աղքատութեան մակարդակի աննշան` 0,4 տոկոսով նուազում, ինչի արդիւնքում անցեալ տարի աղքատութեան մակարդակը կազմել է 32 տոկոս` նախորդ տարուայ 32,4 տոկոսի դիմաց: Զեկոյցը պատրաստուել է ըստ տնային տնտեսութիւնների կենսապայմանների ամբողջացուած հետազօտութեան արդիւնքների: Բնական է, որ նախ եւ առաջ պէտք է յստակեցնել, թէ ի՞նչ ասել է աղքատ:

Հարցազրոյց Գրիգոր Պըլտեանի հետ՝ իր նորագոյն «Կրակէ շրջանակը Դանիէլ Վարուժանի շուրջ» հատորի մասին

ԳՈՀԱՐ ԱՃԵՄԵԱՆ

- Պարոն Պըլտեան, օրերս լոյս տեսաւ Դանիէլ Վարուժանին նուիրուած ձեր աշխատութիւնը: Ունեցե՞լ էք արդեօք այլ աշխատութիւն Դանիէլ Վարուժանի մասին:

- Տարիներ առաջ, 60ական թուականներուն, աշխատութիւն մը գրած էի, նախ՝ լոյս տեսաւ «Ահեկան» հանդէսի մէջ, յետոյ «Տրամ» հատորիս մէջ (1980), գրեթէ ամբողջութեամբ արեւմտահայ բանաստեղծութեան յատկացուած, ի շարս՝ Մեծարենցի, Ինտրայի, Ահարոնի: Յետագային զանազան առիթներով Վարուժանը դարձաւ տեսակ մը մշտական ուշադրութեան առարկայ: Հոսկէ ծնաւ «Կրակէ շրջանակը Դանիէլ Վարուժանի շուրջ» ուսումնասիրութիւնը (Անթիլիաս, 1988): Լոյս տեսած լիբանանեան պատերազմի ամենէն բուռն տարիներուն՝ աշխատանքը լեցուն էր վրիպակներով: Դժգոհ էի արդիւնքէն: Երբ Խաչենց-Փրինթինֆօ առաջարկեցին որ հատորը լոյս տեսնէ նաեւ Երեւան, ի հարկէ ընդառաջեցի: Նոր հրատարակութեան մէջ կան յաւելումներ՝ նոր յառաջաբան մը, ընդլայնուած վերջաբան մը, եւ յուսամ՝ վրիպակներու սրբագրութիւն: Նիւթին այժմէականութիւնն ալ (Աղէտը), եթէ կարելի է այժմէական նկատել տեւակա՛նը, պատճառ մը եղաւ, որ հատորը հրատարակուի վերստին:

«Նոր Ջուղայեցիները ստիպուած եղան իրենք զիրենք վերստին կազմակերպել ոչ որպէս առեւտրական համայնք, այլ՝ արդի ազգի մը կորիզը»

Ժ.Չ.

Պատմաբան փրոֆ. Սե­պուհ Աս­լա­նեան Գա­լիֆոր­նիոյ Եու.Սի.Էլ.Էյ հա­մալ­սա­րանի հայագի­տական ամ­պիոնի վա­րիչն է (փո­խարի­նած է փրոֆ. Ռի­չըրտ Յով­հաննէ­սեանը)։ Ան գլխա­ւոր բա­նախօսն էր եւ գլխա­ւոր գի­տական խորհրդա­տուն «Կիւլպէն­կեան» հաստատութեան կողմէ Հոկ­տեմբե­ր 16-17ին Լիզ­պո­նի մէջ կազ­մա­կեր­պուած հայոց, փորթուկալ­ցիներու, հրեաներու եւ մահմետականներու առեւտրա­կան յա­րաբե­րու­թիւննե­րուն եւ անոնց մի­ջեւ գոյութիւն ունեցած ցան­ցե­րուն մա­սին գի­տաժո­ղովին։
Նկա­տի առ­նե­լով փրոֆ. Աս­լա­նեանի գի­տական վաս­տա­կը հա­յագի­տական ուսումնասիրու­թիւննե­րուն մէջ, «Նոր Յառաջ» անոր հետ հան­դի­պում ու­նե­ցաւ այս մարզին մէջ իր տարած հետազօտական աշխա­տան­քին մօ­տէն ծա­նօթա­նալու համար։

What Pius XII Learned From the Armenian Genocide

Deborah Castellano Lubov

 

Though historians contest it, Pius XII is still accused of failing to do enough to help the Jews during World War II. In particular, he is criticized for too much silence.

But well-known German historian Michael Hesemann says the Pope's decision to be guarded in protest was a result of what he'd learned some years before, when while working in the Vatican Secretariat of State and as nuncio, he was privy to the Vatican's information on the Armenian genocide and its attempts to stop it.

Protests from Pope Benedict XV and his diplomats only made the situation worse for the Armenians and that was history Pius XII didn't want to repeat, Hesemann explains.

In an interview with Zenit ahead of Pope Francis' Nov. 28-30 trip to Turkey, Hesemann analyzes this massacre, and gives insight into the parallels with the Holocaust and Pius XII's actions during the war.

Հայը եւ անցեալը. Ինքնամեղադրանք եւ դաւադրութիւն(*)

ԱՐՄԷՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

 

Յաղթողներին չեն դատում:

Վերագրւում է Եկատերինա II-ին

Չկայ ոչինչ աւելի ճշմարիտ, քան առասպելը:

Էժեն Իոնեսկօ

Եթէ յաղթողներին չեն դատում, ուրեմն` պարտուողներին դատում են: Ովքե՞ր: Ե՛ւ յաղթողները, ե՛ւ երրորդ կողմը, ե՛ւ պարտուողները: Բոլորը: «Վա՛յ պարտուողներին», ինչպէս ասել է հռոմէացիներին յաղթող գալլերի առաջնորդ Բրեննոսը:

Մեր պատմութիւնը, որոշ առումներով, պարտութիւնների շարան է: Եղել են յաղթանակներ, եղել են նոյնիսկ մեծ յաղթանակներ, բայց, ի վերջոյ, պարտուել ենք: Պարտուել են Տիգրան Մեծն ու Արտաւազդը, Արշակն ու Պապը, Մամիկոնեաններն ու Բագրատունիները, պարտուել է Հայաստանը. պարտուել ենք մենք` կորցնելով մեր հողերի եւ հայրենիքի մեծագոյն մասը: Եղել է ամենամեծ պարտութիւնը` ցեղասպանութիւնը:

Presidente turco aseguró que los musulmanes descubrieron América y no Cristóbal Colón

El presidente de Turquía aseguró convencido que el primero en llegar al continente no fue el genovés Cristóbal Colón, como se piensa. “El contacto de América Latina con el islám se remonta al siglo XII”, dijo el mandatario, según una nota publicada en el portal de Infobae.

El presidente turco, Recep Tayyip Erdogan, afirmó este sábado que los primeros en llegar a América fueron los musulmanes, y no Cristóbal Colón.

“El contacto que mantiene América Latina con el islam se remonta al siglo XII. Los musulmanes descubrieron América en 1178, no Cristóbal Colón”, dijo el mandatario turco este sábado durante la 1ª Cumbre de Líderes Religiosos Musulmanes de América Latina que se celebra estos días en Estambul.

Durante la misma exposición, el presidente turco señaló que le gustaría hablar con sus “hermanos” en Cuba sobre la posibilidad de construir un lugar de culto para los seguidores de la fe islámica en el país comunista, según reportó Today’s Zaman.

El presidente turco asegura que los musulmanes descubrieron América

José Miguel Calatayud

 

América no fue descubierta por Cristóbal Colón en 1492 sino por “navegantes musulmanes” tres siglos antes, según ha asegurado este sábado el presidente de Turquía, Recep Tayyip Erdogan.

“Navegantes musulmanes habían llegado a las orillas de América en 1178. En sus diarios, Cristóbal Colón se refirió a la presencia de una mezquita sobre una montaña en Cuba”, ha dicho el mandatario en un discurso televisado durante la ceremonia de clausura de la primera cumbre de Líderes Musulmanes Latinoamericanos, que se ha celebrado estos días en Estambul.

Erdoğan Vows to Teach Turkish Children Muslim Discovery of Americas

President Recep Tayyip Erdoğan has instructed Turkey’s educational institutions to adopt a policy of highlighting the contribution of Islam to global science and arts, including the discovery of the American continent by Muslim sailors some 300 years before Columbus.

“I have to be clear that there is an important responsibility falling on the shoulders of our Education Ministry and YÖK [the Higher Education Board]. An objective writing of history will show the contribution of the East, the Middle East and Islam to the science and arts. As the president of my country, I cannot accept that our civilization is inferior to other civilizations,” Erdoğan said in his address to students at the opening of a religious school in Ankara on Nov. 18.

Harvard Zoologist Quoted to Prove Erdoğan’s Columbus Claim

Staunchly pro-government media outlets in Turkey are racing with each other to prove that Turkish President Recep Tayyip Erdoğan was right in his recent claim that the Americas were discovered by Muslim sailors long before Christopher Columbus.

“Studies of American historians show that Islam reached the Americas in the 650s,” daily Akşam reported on Nov. 17. One of the “historians” that the article referred to, however, raised some eyebrows on Turkish social media.

So Muslims Beat Columbus to America? They Had Better Get in Line

Alan Yuhas

 

In 1492 Christopher Columbus got lost, followed some birds and wound up on some islands he’d never been to before. He came up with a plot to enslave some of the people he met there, went home and staked a claim that would be contested by Vikings and Bristolians and the Turkish president: he called dibs on America.

The idea that any group discovered a supercontinent inhabited by thousands of native people for well over 10,000 years has long been pilloried, but that did not deter the Turkish president, Recep Tayyip Erdoğan. On Sunday, he said that Muslims probably discovered the Americas before Columbus.

Muslims Discovered America Before Columbus, Claims Turkey’s Erdogan

Ishaan Tharoor

 

In a televised speech in Istanbul, Turkish President Recep Tayyip Erdogan claimed that Muslims had discovered the Americas three centuries before the voyages of Christopher Columbus. He was addressing a summit of Muslim leaders from Latin America.

"Contacts between Latin America and Islam date back to the 12th century. Muslims discovered America in 1178, not Christopher Columbus," Erdogan said. "Muslim sailors arrived in America from 1178. Columbus mentioned the existence of a mosque on a hill on the Cuban coast."

Erdogan is not shy of making provocative statements, whether it's about his political rivals, ethnic minorities or social media Web sites. His latest remarks are, in comparison, less incendiary.

Դաշնակցութեան արխիւներում՝ Երուանդ Փամպուքեանի հետ

ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ

Փոքրամարմին, կեանքով լի այս մարդը աշխատում է առաւօտից կէս գիշերն անց: Նա աշխատում է Բէյրութի հայկական նշանաւոր Ճեմարանի գրադարանում, երեկոյեան ժամերին, դէպի Միջերկրական նայող Մզհերի իր տան պատշգամում, ժամանակ առ ժամանակ՝ ամերիկեան Բոստոն քաղաքի Հ.Յ.Դ. արխիւներում: 81ամեայ պատմաբան եւ մեր ժամանակների լաւագոյն հայագէտներից Երուանդ Փամպուքեանը ոչ միայն լաւ պատմաբան է, այլ նախ եւ առաջ՝ լաւ մարդ, ընկեր ու բարեկամ: Հայոց պատմութեան եւ հայագիտութեան վերաբերեալ շուրջ երեք տասնեակ գրքեր է կազմել ու խմբագրել: Այսօր նա վեր է հանում Դաշնակցութեան արխիւները, որոնք հատորների շարքով հրատարակում է Համազգայինի «Վահէ Սէթեան» հրատարակչութիւնը՝ «Նիւթեր Հ. Յ.  Դաշնակցութեան պատմութեան համար» խորագրով:

Dangerous Trends Developing in the Caucasus

Edmond Y. Azadian

 

Call it with whatever you wish but realize that an intensifying Cold War is looming on the horizon. The East-West confrontation is gaining momentum and further developments in that direction may soon get out of hand.

«Սփիւռքում հայ մնալու համար այլեւս միայն պատմութիւնը բաւարար չէ»

ՍՈՒՐԷՆ Թ. ՍԱՐԳՍԵԱՆ

Ամէն անգամ, երբ առիթ է լինում Սփիւռքի ու սփիւռքահայութեան մասին գրելու, յատկապէս Հայոց մեծ ողբերգութեան հարիւրամեայ տարելիցի նախօրէին, ակամայ մտածում եմ` անհրաժեշտ է, որ բոլորս մէկտեղենք մեր կորովն ու վճռականութիւնը, յստակեցնենք իւրաքանչիւրիս անելիքը արդարութեան վերահաստատման եւ Հայոց պահանջատիրութեան արդարացի լուծման ճանապարհին: Այսօր շատ կարեւոր է, թէ ինչպէս է Սփիւռքի համար ներկայանում Հայրենիքը: Շատ սփիւռքահայերի համար նոյնքան հարազատ է մեր երկիրը, նրանք նոյն ձեւով ուրախանում ու տառապում են նրա լաւ ու վատով, աշխարհի տարբեր ծայրերում բնակուելով` նոյն ձեւով հպարտանում են մեր յաղթանակների եւ նուաճումների համար: Սակայն ոչ պակաս կարեւոր է, թէ ինչպէս է Հայաստանում ապրող մեր ժողովրդի համար ներկայանում սփիւռքահայութիւնն իր ազգային, հասարակական կեանքով, իր անուանի անհատներով, իր կառոյցներով ու գործունէութեամբ: Համոզուած եմ նաեւ, որ հայաստանցին պէտք է ճանաչի Սփիւռքը, հասկանայ, թէ որտեղից է գալիս իր` հեռաւոր, երբեմն նոյնիսկ երբեք չտեսած հայրենիքին օգտակար լինելու մղումը: Կարծում եմ, որ ամենաառաջնային պատմական անցեալի վէրքով հիմնական նմանութիւնը, որ մէկ դար շարունակ սեղմում է մեր կոկորդը, պիտի փոխարինելու գայ յաղթողի, բարգաւաճ ու հզօր լինելու, իր ապագան իր ձեռքով կերտողի զգացողութիւնը:Այս մտորումներով գնացի իմ լաւ բարեկամ, մերօրեայ սփիւռքահայ իրատես ու քաղաքական կեանքում մեծ փորձի տէր, հեռաւոր Արգենտինայում հայոց ցեղասպանութեան իրաւատէրերի առաջամարտիկ Սերխիօ Նահապետեանի հետ հարցազրոյցի:

Causes and Consequences of the Helicopter Attack, and Baku’s Motives for Escalation

The continuous state-sponsored terrorism campaign of the Republic of Azerbaijan against the Republics of Artsakh and Armenia recently culminated in a shooting of an unarmed helicopter belonging to the Air Force of the Republic of Artsakh. The helicopter was conducting a training flight within its sovereign air space. It is intellectually naive to attribute such aggressive behavior to one factor. Rather, there is a host of major drivers of Azerbaijan’s adventurism, which this article will address. They are namely heavy petrol-reliance, increasing domestic illegitimacy of the governing regime, loss of international reputation, the ongoing Ukrainian Crisis, the false parity of the OSCE Minsk Group Co-Chairs, and the projected perpetual decline of Azerbaijan’s relative regional power and role.

Հայը եւ անցեալը. Ուրարտու (*)

 ԱՐՄԷՆ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

Բոլոր անունները՝ չար եւ բարի, պատկերներ են […]:

Յիմար է նա, ով նրանցում գիտելիք է փնտռում:

Ֆրիդրիխ Նիցշէ, «Այսպէս խօսեց Զրադաշտը»

Մեր ազատագրական գիտութեան մէջ ամենակարեւոր ցուցիչներից մէկն է Ուրարտու անուան նկատմամբ վերաբերմունքը: Երբեմն միայն դրանով կարելի է որոշել, թէ ում հետ գործ ունես՝ ակադեմիական գիտութեան ներկայացուցչի, թէ «ազատագրականի»: