Արա Օշական. «Պէյրութը Սփիւռքի սկիզբն է»

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

 

«Պէյրութը ինծի համար Սփիւռքի ծննդավայրն է ու այդ ծննդավայրին հետքերով գացի հոն: Երկու ծրագիրներ կային որոնց վրայ պիտի աշխատէի: Առաջին ծրագիրը սուրիահայերուն յատկացուած ծրագիր մըն է, որուն միտքը յղացաւ ամերիկահայ Րաֆֆի Արտալճեանը, որ նպատակ ունի Ամերիկայի մէջ սուրիահայերուն յատկացուած project մը իրականացնել, իսկ երկրորդ ծրագիրը զուտ իմս էր: Գիտե՞ս, հին երազ մըն էր լիբանանահայութեան նուիրուած գիրք մը պատրաստել: Պէյրութը Սփիւռքի ամենահին քաղաքն է այսօր: Հալէպն ալ կայ, բայց գիտես Հալէպի վիճակը»:

Արա Օշականը Լոս Անճելըս ապրող լուսանկարիչ է, որուն անունը ծանօթ է  Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ: Արային հետ խօսեցանք Պէրութի, անոր անցեալին, ներկայ իրավիճակին, պատերազմին հետեւանքով Լիբանան հաստատուած սուրիահայերուն եւ այլ խնդիրներու մասին: Միով բանիւ՝ անոր մտածումներուն, անոր հոգիին մէջ Պէյրութի ապագային հանդէպ դող մը կայ: Արան չի թաքցներ այդ մէկը: Անոր մօտ կան հարցադրումներ, որոնք որ կը հատեն բոլոր տարածութիւնները: Ան կը խօսի իր լուսանկարներով: Արայի ոսպնեակը տեսնուած եւ ապրուած փորձառութիւնը կը փոխանցէ  ու այս խօսքերուն մեծագոյն ապացոյցը յառաջիկային հրապարակուելիք անոր հատորին մէջ երեւելի պիտի դառնայ:

«Շատ ընտանիքներու այցելեցի: Բայց հիմնական վեց ընտանիքներու հետ interview ըրի: Ըսեմ որ սուրիահայերը շատ դժուար պայմաններու մէջ կ'ապրին: Պզտիկ  տուներու մէջ: 300-400 տոլար վարձք կուտան: Բաւական դժուար հոգեբանական վիճակներու մէջ են: Շուարած են: Նախ չեն կրնար ետ Սուրիա երթալ եւ չեն ուզեր Լիբանան մնալ:

Ինչո՞ւ:

Որովհետեւ Լիբանանի վիճակն ալ լաւ չէ: Հազիւ հազ կը փորձեն աշխատիլ: Գործ գտնելն ալ շատ դժուար է Պէյրութի մէջ: Այսպէս ասած՝ անոնք մէջտեղը մնացած են: Խանգարուած են: Զգացական, հոգեբանական դժուարութիւններու մէջ են: Չեն ալ ուզեր հաշտուիլ այս վիճակին: Այսօր սուրիահայերը կ'ապրին օրուան հացը ճարելու համար:

Իսկ Լիբանանահայերու մասին:

Պուրճ Համուտի մէջ, ուր ժամանակիս մեծ մասը անցուցի, հայերը նոյնպէս  շատ փոքր տուներու մէջ կ'ապրէին: Պատկերացուր այդքան փոքր տուներու մէջ հինգ- վեց հոգիով կ'ապրին: Նկատեցի նաեւ որ Լիբանահայութիւնն ալ առաջուան փայլը չունի:

Կատարուած օժանդակութիւններուն մասին կրնա՞ս բան մը ըսել:

Ճիշդ է որ օգնութիւններ կը տրուին, բայց  սուրիահայերուն հիմնական խնդիրները այդ օգնութիւններով  չի լուծուիր: Անոնք աշխատանք գտնելու եւ բնակարան ճարելու հարց ունին: Կատարած ուսումնասիրութիւններուս բերումով  կապուեցայ  Գարակէօզեան հիմնարկին հետ, որ բաւական կարեւոր օժանդակութիւններ  կը տրամադրէ Սուրիահայերուն բայց այդ օժանդակութիւնները  չեն կրնար լուծել անոնց խնդիրները:

Նկարած նկարներդ  ինչ ձեւով  պիտի օգտագործուին:

Ըսեմ նաեւ որ լուսնկարներէն զատ տեսերիզի տեսքով նիւթեր նկարեցի: Որպէսզի մանրամասն ներկայացնեմ անոնց առօրեայ կեանքը, օրուան ընթացքին  յաճախած վայրերը, աշխատանքի վայրերը եթէ աշխատանք ունին: Տեսերիզը նպատակ ունի աւելի յստակ պատկերացում մը տալ Սուրիահայերուն մասին որպէսզի Ամերիկա ապրող հայը  մօտէն ծանօթանայ անոնց  խնդիրներուն:

Իսկ ի՞նչ կրնաս ըսել քու երկրորդ ծրագրիդ մասին:

Երկրորդ ծրագիրը, որ իմ նախաձեռնութիւնս է, բաւական հետաքրքրական պիտի ըլլայ: Պէյրութը Սփիւռքի սկիզբն է: Գիրքս այդ մասին է ու այն երեք- չորս սերունդներուն մասին որ հոն ապրեցան ու մինչեւ հիմա կ'ապրին: Պէյրութը որպէս ծննդավայր իւրայատուկ է իմ համար:

Ըսենք՝ եթէ ես Ղարաբաղը նկարեցի անդրադառնալու եւ ներկայացնելու պատմական այն հողը ուր հայեր ապրած են ու դեռ կ'ապրին, ապա այս պարագային գործս ամբողջութեամբ նուիրուած պիտի ըլլայ 1915 -ի ջարդերուն  եւ աքսորին հետեւանքով ստեղծուած Սփիւռքի գաղթօճախներէն ամենէն հին ու վաւերական Պէյրութին: Ըսեմ նաեւ, որ Պուրճ Համուտէն բացի շատ  հետաքրքրական էր Այնճարը եւ այս երկու շրջանները կը հանդիսանան իմ որոնումներուս հիմնական կիզակէտը: Գիրքին մէջ նաեւ պիտի արտացոլայ իմ կապուածութիւնս Պուրճ Համուտին: Տուներ, մարդիկ, առօրեայ կեանք, թաղեր, դէմքեր  եւ ապրումներ այս ամէնը տեղ պիտի գտնեն գիրքին մէջ:  

Ինչպէ՞ս կ՚իրականացնես նկարելու ծրագիրդ: Այսինքն՝ նախօրօք որոշ նախագիծ մը կը պատրաստե՞ս։

Չէ, ես նպատակ մը դնելով չեմ լուսանկարեր: Կը փորձեմ տեղ մը երթալ եւ եթէ պատահի որ հետաքրքրական բան մը գտնեմ՝ մինչեւ վերջ կը հետեւիմ այդ ուղղութեան: Օրինակ՝ Սիս թաղամաս գացած էի եւ առանձնապէս ոչ մէկ ծրագիր կար: Ծանօթ մը յայտնուեցաւ ու հետաքրքրական տեղեր տարաւ. զգացի որ պէտք է նկարեմ եւ այդպէս ալ ըրի:

Մեր զրոյցին ընթացքին շեշտեցիր Պուրճ Համուտի հետաքրքրական ըլլալուն մասին: Ինչպէ՞ս կրնանք ատիկա  ընթերցողին փոխանցել:

Պուրճ Համուտը օրկանզիմի պէս բան մըն է: Ասիկա բեմադրիչ Նիկոլ Պէզճեանին խօսքն է: Հոն պատկերները այդքան խճճուած են որ չեմ կրնար այդ զգացումը բացատրել: Դէմքերը, մարդիկը խանութները, թելերը եւ թաղերուն միջեւ ստեղծուած կապը անչափ հետաքրքրական է: Կապուածութիւն մը կայ ամէն ինչին մէջ: Մզկիթներուն ձայնը, եկեղեցիներէն բարձրացող արարողութիւններուն ձայնը, այս ամէն ինչը  շատ հետաքրքրական էր իմ համար:

Կարծես հայրդ՝ Վահէ Օշական է որ կը խօսի հիմա:

Հա, թերեւս: Ու զարմանալի չէ որ հօրս ժամանակէն յիսուն տարի ետք շատ բան չէ փոխուած: Զարմանալի է նաեւ, որ Պուրճ Համուտի մասին արուեստի վաւերական գործ մը, ըսենք վէպ մը կամ գեղարուեստական ֆիլմ մը չէ ստեղծուած: Ցաւօք ոչ ոք այդ մասին մտածած է ու ատիկա տխուր է:

Իսկ  քեզի տրուած ժամանակը բաւարար է՞ր:

Ո՛չ, ցաւօք, չկրցայ պէտք եղածին չափ նկարել: Կեցութեանս ժամանակը շատ կարճ էր:

Այլ շրջաններ այցելեցի՞ր:

Շատ կ'ուզէի Անթիլիաս այցելել, կը հաւատամ որ կարեւոր կեդրոն մըն է: Ժամանակի  սղութեան պատճառով անկարելի էր ամէն ինչ նկարել:

Այնճարի մասին ի՞նչ  կ՚ուզես  ըսել:

Այնճարը նմանցուցի հայկական հին իշխանական տուներու հովանաւորութեան տակ եղող աւանի մը: Իրապէս հայկական գիւղ մըն է ամէն իմաստով: Ըսեմ նաեւ որ գիւղը  կ'ապրի իր օրէնքներով: Օրինակ՝ ոչ մէկ հայ կրնայ իր ունեցած հողը օտարի մը վաճառել: Հայութիւնը հոն ամբողջական անկախութեամբ կ'ապրի: Այս երեւոյթը շատ հետաքրքրական էր ինծի համար:

(Այս միջոցին Արային «Չէթ»ի  պատուհանէն կը ղրկեմ իր լուսանկար մը ուր ան նկարուած է «Քլաշին Պօղոս»ին հետ: Արա կը խնդայ եւ կը հարցնէ թէ ո՞ւրկէ «գտած » եմ նկարը:)

Ո՞վ է այս հերոսդ, Արա:

Այսպիսի հերոսներ շատ են: Բայց «Քլաշին Պօղոս»ը բաւական հետաքրքական  տիպար մըն է: Պատկերացուր նոյնիսկ իր տունը տարաւ մեզ: Ես լսած էի իր մասին ու կը կարծէի որ կռուող մը եղած է: Բայց երբ պրպտեցի յայտնի դարձաւ որ Պօղոսը  նաեւ դերասան է ու թատրոնի  խենթ մը, բառին իսկական իմաստով: Մարաշ թաղին անկիւնը «Գաֆէ Կարօ» անունով խանութին դիմաց մնայուն աթոռ մը ունի: Բոլորը կը ճանչնան զինք: Youtube-ի վրայ կրնաս գտնել նաեւ իր «Պատգամներ»ը: Իր տունն ալ  բարձրացանք ու խնդրեց որ յաջորդ Պէյրութ այցիս Black շիշ մը տանիմ իրեն: Վստահ մը որ այսպիսի ուրիշ կերպարներ եւս կան Պուրճ  Համուտի մէջ: Պատկերացուր որ այս կերպարները նաեւ հօրս  ստեղծած գրականութեան հերոսներն են: Վստահ եմ:

Պէյրութ այցելութեանս ամբողջ ընթացքին զգացի հօրս ներկայութիւնը: Ասիկա անսպասելի էր ինծի համար: Վահէ Օշականի ներկայութիւնը զգալի էր ամէն քայլափոխի: Ինծի անծանօթ մարդոց հետ իմ ունեցած զրոյցներուս ընթացքին այդ մէկը երեւելի դարձաւ:

Ինչպէ՞ս

Բոլորը կը ճանչնան զինք: Երբ կ'ըսէի որ Վահէն հայրս է, տարբեր մտերմութիւն մը կ'աճէր: Ու մեր խօսակցութեան մէջ անգամ Յակոբ Օշականին մասին յղում կ'ըլլար:

Բայց  հայրդ Պէյրութէն դժգոհելով հեռացած է: Այդպէս չէ՞:

Գիտեմ այդ մէկը: Գիտեմ նաեւ որ իր գիրքերը չէին գներ: Նոյնիսկ հալածած են զինք: Բայց այդ վիճակը չկայ հիմա: Հիմա զինք գիտեն որպէս դասախօս, որպէս յօդուածագիր, բայց  որպէս բանաստեղծ չեն ճանչցած: Վահէ Օշական բանաստեղծը անծանօթ է է իրենց համար: Ցաւօք այդպէս է:  

Պիտի ուզէի՞ր Պէյրութ ապրիլ: 

Դժուար հարցում է ասիկա: Ընտանեօք հոն ապրիլը գրեթէ անկարելի է: Բայց եթէ մինակս ըլլայի ինչու ոչ: Օրինակ վերջին անգամ երբ հոն էի երկու ռումբ պայթեցաւ Պէյրութի հարաւային արուարձանին մէջ: Կրնա՞ս պատկերացնել: Նորէն կ'ըսեմ Պէյրութը ինծի համար յատուկ նշանակութիւն եւ դեր ունի եւ կը հաւատամ որ անպայման նորէն պիտի երթամ հոն:  

«Հետք», Փետրուար 3, 2014