Արշակ Գառնի՝ արուեստագէտ-մտաւորականը

Վ. ՊԱՐՍՈՒՄԵԱՆ

 

Բուն անու­նով Ար­շակ Գառ­նի­կեան, ծնած է 1931-ին, Պէյ­րութ։ Ծնող­քը ջար­դե­րէն ազա­տած կը հաս­տա­տուին Պէյ­րութի Քա­րան­դի­նա կո­չուած աղ­քա­տիկ թա­ղամա­սը, որ մաս կը կազ­մէր հայ­կա­կան քով-քո­վի բու­սած թի­թեղա­շէն բա­նակա­վայ­րե­րու։ Այդ տա­րինե­րուն տա­րաբախտ հա­յու­թիւնը լծո­ւած էր նոր գաղ­թաշխարհ մը կա­ռու­ցե­լու աշ­խա­տան­քին՝ եկե­ղեցի, դպրոց եւ ար­հեստա­նոց­ներ հիմ­նե­լով, վե­րապ­րե­լու հա­մար նոր կեան­քի պայ­մաններ ստեղ­ծե­լու, նոր թափ տա­լու եկող սե­րունդնե­րուն։ Այդ մթնո­լոր­տին մէջ Ար­շակ հա­սակ առած է ու կազ­մա­ւորո­ւած։
12 տա­րեկա­նին գծագ­րութեան արո­ւես­տի հան­դէպ իւ­րա­յատուկ սէր ու կա­րողու­թիւն ցոյց կու­ տայ։ 17 տա­րեկա­նը բո­լորած կը դադ­րեցնէ ու­սումը՝ ըն­տա­նիքին ապ­րուստի պա­հանջնե­րը գո­հաց­նե­լու նպա­տակով, կը նե­տուի ծա­նու­ցումնե­րու գծագ­րութեան աս­պա­րէզին մէջ։ Այդ տա­րինե­րէն սկսեալ անձնա­տուր կ՚ըլ­լայ ըն­թերցումնե­րու ու հո­գեկան նե­րաշ­խարհը կա­ռու­ցե­լու աշ­խա­տան­քին։
Յի­սու­նա­կան թո­ւական­նե­րուն Պէյ­րութի հայ­կա­կան գա­ղու­թին մէջ երաժշտա­կան եւ թա­տերա­կան կեան­քը վե­րելք մը կ՚ապ­րէր։ Յա­ճախա­կի էին ներ­կա­յացումներն ու հա­մերգնե­րը։ Յա­ճախ բե­մական յար­դա­րանքնե­րու բա­ժինը կը յանձ­նո­ւէր Ար­շա­կին, որոնցմէ կա­րելի է յի­շել Լե­ւոն Շան­թի «Հին Աս­տո­ւած­նե­ր»ու ներ­կա­յացու­մը (Ժորժ Սար­գի­սեանի «Գաս­պար Իփէ­կեան» թա­տերա­խումբ)։ Նոյն ժա­մանա­կաշրջա­նին շարք մը նկար­չա­կան գոր­ծեր, իւ­ղանկար­ներ կ՚իրա­գոր­ծէ։ Անհրա­ժեշտ կը նկա­տէ նկար­չա­կան արո­ւես­տին մէջ իր զար­գա­ցու­մը, գա­ղափա­րի ու իրա­գործման ու­սումնա­սիրու­թիւն կը դառ­նայ իր մտա­սեւեռ­ման առար­կան։
Արո­ւես­տի շրջա­նակի պա­կասը զգա­լով 1960ին կու գայ Ֆրան­սա ու կը հաս­տա­տուի Փա­րիզ։ Աշ­խոյժ մթնո­լոր­տի մէջ գտնո­ւելով կը հա­կի այժմէական արո­ւես­տի հո­սանքնե­րէն՝ վե­րացա­կան շար­ժումին։ Այդ կ՚ըլ­լայ իր նկար­չա­կան արո­ւես­տի ար­տա­յայտչա­կան ու­ղին, ուր իր ինքնու­թիւնը կը կազ­մա­ւորո­ւի ու կ՚ամ­րապնդո­ւի նկար­չա­կան արո­ւես­տին եւ ազ­գա­յին գոր­ծունէու­թիւննե­րուն իրա­կանցման մէջ։
1964ին Ար­շակ կ՚ա­մուս­նա­նայ եւ ըն­տա­նիք կազ­մե­լով կ՚ու­նե­նայ մանչ զա­ւակ մը։
Իր արո­ւես­տին զու­գա­հեռ բա­րեսէր քանի մը բա­րեկամ­նե­րու հետ Փա­րիզի մէջ հայ­կա­կան ան­կախ կեդ­րո­նի մը հիմ­նադրու­թեան գա­ղափա­րաբա­նը կը հան­դի­սանայ։ Կը դառ­նայ ծրա­գիրին՝ նոր մշա­կու­թային կեդ­րո­նի մը հիմ­նադրու­թեան ճար­տա­րապե­տը։ Խումբ մը ըն­կերնե­րով, 1967ին, կը հիմ­նէ «Եան՚ց»ը (Yan's club)։ Այ­նուհե­տեւ կը լծո­ւի բազ­մա­թիւ ծրա­գիր­նե­րու իրա­գործման աշ­խա­տան­քին՝ հո­ղը պատ­րաստե­լով հայ­կա­կան հաս­կա­ցողու­թեամբ ազ­գագրա­կան եւ մշա­կու­թա­յին հիմ­նարկի մը ստեղ­ծումին։
Ար­շակ ան­կա­շառ եւ անա­չառ սկզբունքի մարդ էր։ Ան եր­կու տաս­նեակ տա­րինե­րու գոր­ծունէու­թե­նէ ետք կը հե­ռանայ «Եան՚ց» հիմ­նարկի վար­չութե­նէն ու կը նո­ւիրո­ւի միա՛յն նկար­չութեան։ Ցու­ցա­հան­դէսներ կը կազ­մա­կեր­պէ Եւ­րո­պա, Միացեալ Նա­հանգներ եւ Հա­յաս­տան։ Կը հա­ւատայ միաս­նա­կան աշ­խա­տան­քին։ Կը գոր­ծակցի Վա­հէ Օշա­կանի եւ ու­րիշ բա­րեկամ­նե­րու հետ։ Գե­ղարո­ւես­տի խմբակ­ցութիւններ կը հիմ­նէ։
Հա­յաս­տա­նի ան­կա­խու­թե­նէն ետք կը նե­տուի նոր ծրա­գրի մը յղաց­ման աշ­խա­տան­քին՝ Հա­յաս­տա­նի մէջ հիմ­նել ստեղ­ծա­գործ մտա­ւորա­կան­նե­րու եւ արո­ւես­տա­գէտ­նե­րու կեդ­րոն մը։ Բազ­մա­թիւ ճամ­բորդու­թիւններ կա­տարե­լով կը յա­ջողի հա­յաս­տանցի բա­րեկամ­նե­րու հետ պաշ­տօ­նապէս հիմ­նել նոր հաս­տա­տու­թիւն մը, որուն իբր կեդ­րո­նատե­ղի կ՚ընտրո­ւի վայր մը Երե­ւանէն հե­ռու, խա­ղաղ բնու­թեան մէջ, որուն մա­սին Ար­շակ պի­տի ըսէր՝ «գիւ­ղը մտա­ւորա­կանու­թեան եւ արո­ւես­տի»։ Դժբախ­տա­բար ձգձգումնե­րու պատ­ճա­ռով հիմ­նարկի կա­ռու­ցումը մին­չեւ այ­սօր չէ իրա­կանա­ցած եւ կը յու­սանք որ սոյն ծրա­գիրը կը մարմնա­ւորո­ւի եւ մո­ռացու­թեան չի մատ­նո­ւիր։
Ար­շակ սնե­ցաւ միս­տիք հե­ղինակ­նե­րու փի­լիսո­փայու­թեամբ, մաս­նա­ւորա­պէս Կիւրճիէֆի գա­ղափա­րապաշ­տութեամբ՝ հո­ղը պատ­րաստել մար­մնին մէջ, հայ­կա­կան հո­գեւոր մշա­կոյ­թին լոյ­սը սփռել ու ծա­ռայել անոր։ Ար­շա­կի բազ­մա­կող­մա­նի առա­քելու­թիւննե­րուն մէջ իր ամ­բողջ կեան­քի ըն­թացքին նկար­չութիւ­նը մնաց տե­ւական եւ հիմ­նա­կան հար­ցադրու­մի կո­րիզը։ Իր «հո­գեւոր» հայ­րե­րը եղան Սէ­զան եւ Փի­քասօ։
Առա­ջին շրջա­նի գոր­ծե­րը զար­գա­ցան քնա­րական վե­րացա­կան աշ­խա­տան­քին մէջ եւ իմա­ցական ու ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կա­րողու­թիւնը զինք առաջ­նորդեց դէ­պի պար­զա­ցում՝ տա­րած­քը կա­ռու­ցե­լով յստակ գա­ղափա­րի մը շուրջ։ Մշա­կելով ու զար­գացնե­լով իր ուղղու­թիւնը ան հա­սաւ նո­ւաճու­մի մը՝ երկրա­չափա­կան ձե­ւերու մէջ ամ­փո­փել իր նե­րաշ­խարհը։
Ար­շակ հե­ռու մնաց «սա­լոնա­յին» ներ­կա­յա­ցումնե­րէ, կառ­չած որա­կաւոր ու ան­կեղծ ար­ո­ւես­տա­գէտի պար­տա­ւո­րու­թեան առ­ջեւ։ Ան հաս­տա­տապէս հա­մոզ­o­ւած էր որ միայն խմբա­յին աշ­խա­տան­քը կը բա­նայ նո­ւա­ճու­մի նոր կա­րելիու­թիւն­ներ։ Իրեն հա­մար ճշմա­րիտ յա­ռաջ­դի­մու­թիւնը միու­թեան մէջ կը կա­յանար։ Խմբա­յին աշ­խա­տան­քը Արշակին հա­մար եղաւ նաեւ առա­քելու­թիւն, հա­ւատամք։ Ամէն հանգրո­ւան որ կը նո­ւաճէր բա­ւարար չէր իրեն հա­մար՝ պէտք էր աւե­լի՛ն։
Այս հար­ցե­րը Ար­շա­կին հետ խումբ մը արո­ւես­տա­գէտ­նե­րու տե­ւական քննար­կումնե­րու շղթան կը հան­դի­սանա­յին։ Ան չէր սի­րեր լռել ու գո­վել, կը հար­ցապնդէր կը հար­ցաքննէր երբ խնդիր մը զինք դժո­ւարին իրա­կանու­թիւննե­րու առ­ջեւ կը դնէր։
Նկա­րիչը հան­գիստ կեանք մը չու­նե­ցաւ։ Վեր­ջին տա­րինե­րուն հա­մեստ ու կի­սամե­կու­սա­ցած կեանք մը վա­րեց ան։ Հե­ռաձայ­նով կապ կը պա­հէր բա­րեկամ­նե­րու հետ։ Եր­կա­րատեւ հի­ւան­դութիւ­նը զինք գա­մած էր իր աշ­խա­տանո­ցին պա­տերուն։ Բա­րեկա­մական սեղմ շրջա­նակի հետ իր կա­պը միշտ մնաց ան­կեղծ։ Ապ­րի­լեան օր մըն ալ հե­ռացաւ ան­դարձ ու ան­ձայն։
Ար­շակ իր վեր­ջին ճամ­բորդու­թեան ըն­թացքին Հա­յաս­տա­նէն բե­րած էր փոք­րիկ նո­ւէր մը՝ Մար­տի­րոս Սա­րեանի «Արո­ւես­տի մա­սին» գիր­քը, ուր Սա­րեան կ՚ըսէ.- «Ամէն մի իս­կա­կան արո­ւես­տա­գէտ մեծ է այնքա­նով, որ­քա­նով կա­պուած է իր ժո­ղովրդին, որ­քա­նով ար­տա­յայ­տում է նրա պատ­մութիւնն ու ոգին»։

«Նոր Յառաջ», Յունիս 21, 2014