Ֆաթիհ Աքընի «Վէրքը» (“The Cut”) շարժանկարը

Ժ. Չ.

Ֆաթիհ Աքը­նի «Վէրքը» 100րդ տա­րելի­ցի նշա­նակա­լի երե­ւոյթնե­րէն է։ Ո՛չ իր բովանդակու­թեան, ո՛չ գե­ղարուես­տա­կան որա­կին, ո՛չ ալ կա­տարո­ղակա­նին հա­մար։ Այլ՝ որով­հե­տեւ առա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով թուրք բե­մադ­իր մը յանձն առած է Ցե­ղաս­պա­նու­թեան առն­չուող շար­ժանկար մը պատ­րաստե­լ։ Հա­յեր փոր­ձած են, եւ­րո­պացիներ ու ամերիկացիներ փոր­ձած են։ Վեր­ջա­պէս թուրք մըն ալ կը յանդգնի հա­րիւր տա­րի ետք։

«Վէրքը» անցնող տաս­նա­մեակին նմա­նատիպ մի­ջազ­գա­յին խա­ղար­կա­յին շարժանկարներու շար­քին ամե­նէն ձա­խողը կը հան­դի­սանայ։ Չու­նի Ատոմ Եղո­յեանի «Արա­րատ»ի այժմէակա­նի տա­րողու­թիւնը, ոչ ալ սփիւռքա­հայ նոր սե­րունդի ինքնութենական որոնումի տագ­նա­պը։ Չու­նի Թա­վիանի եղ­բայրնե­րու պատ­մա­կան անցքե­րու, յատ­կա­պէս՝ վարա­գոյ­րի ետին՝ թրքա­կան ազ­գայնա­կան խմբա­ւորումնե­րու դաւադ­րութեան ներ­կա­յացու­մը եւ ոչ ալ հո­գեկան փլու­զումէն ֆի­զիքա­կան քայ­քա­յու­մի աստի­ճանա­կան ան­կումի նկա­րագ­րա­կանը։
Ֆա­թիհ Աքը­նի գոր­ծը զուրկ է պատ­մա­կան, գա­ղափա­րական, բարոյա­կան դիտաւորութենէ։ Շար­ժա­նկա­րին շար­ժիչ ու­ժը տա­րագ­րութեան մէջ կոր­սուած հարազատնե­րու որո­նումն է, ծնո­ղական սի­րոյ ազ­նիւ զգա­ցում մը, որ սա­կայն մին­չեւ շարժանկա­րի աւար­տը՝ հանդի­սատե­սին մե­ծագոյն յու­սա­խաբու­թիւ­նը կը դառ­նայ, ան­նպա­տակ կեր­պով եր­կա­րաձ­գուե­լով… եր­կա­րաձ­գուելով…։
Շար­ժագրու­թիւնը հե­տեւեալն է. 1915ին, դար­բին մը որ կ՚աք­սո­րուի Մար­տի­նի իր համաքա­ղաքա­ցինե­րուն հետ, ակա­նատես կ՚ըլ­լայ տա­րագ­րուող հա­յերու կա­րաւան­նե­րու, թա­լանի, բռնա­բարու­մի։ Կը լսէ, որ իր ըն­տա­նիքն ալ նոյն ճա­կատագ­րին են­թարկուած է։ Կը մեր­ժէ մահ­մե­տական դառ­նալ։ Բախ­տով կը փրկուի սպան­դէ, սա­կայն խօ­սելու կարողու­թիւնը կը կորսնցնէ։ Պա­տահ­մամբ կը լսէ, որ իր ըն­տա­նիքը դեռ կ՚ապ­րի, մանաւա՛նդ եր­կու աղ­ջիկնե­րը, որոնց որոնումին կ՚ել­լէ, մին­չեւ Գու­պա, յե­տոյ Ամե­րիկա...  Վեր­ջա­պէս Լու­սի­նէն կը գտնէ... մին­չեւ հոն հաս­նի, մարդ կը սպան­նէ, գո­ղու­թիւն կ՚ընէ...  Ու­շադրու­թեան ար­ժա­նի երե­ւոյթ է, հա­լածանքնե­րէն ետք, գլխա­ւոր դե­րակա­տարին՝ Մանու­կեանի խօ­սելու կա­րողու­թեան կո­րուստը, որ դե­րակա­տարին հան­դէպ հա­մակ­րանքի զգա­ցում մը կը յա­ռաջաց­նէ, զգա­ցում մը, զոր ան­բա­ցատ­րե­լի պատ­ճա­ռով հե­ղինա­կը կը քան­դէ, հե­րոսին քմա­հաճ վայ­րագ արարքներ գոր­ծադրել տա­լով։
Ջարդ, տա­րագ­րութիւն, գե­րու­թիւն, տա­ժանա­կիր աշ­խա­տանք, բռնա­բարումներ, փախուստ՝ շար­ժանկա­րի առա­ջին 40 վայրկեանը կը գրա­ւեն 2 ժամ 18 վայրկեան տեւողութեան վրայ։ Ան­կէ ետք, մնա­ցեալ բա­ժինը Մա­նու­կեան-հօր թա­փառումներն են իր եր­կուորեակ դուստրերը գտնե­լու նպա­տակով։ Էլիա Քա­զանի «Ամե­րիկա՜, Ամե­րիկա՜»-ի նմա­նողու­թեամբ, կապ­կումով, առանց անոր խոր­քը, պատ­մա­կան ու կեն­ցա­ղային, դի­պուկ դէպ­քերը ար­ծարծե­լու. պա­տու­մը կը մնայ մա­կերե­սային։ Երբ աւար­տին կը հաս­նի՝ հայ­րը կը վե­րագտնէ եր­կուորեակ դուստրե­րէն մին Միացեալ Նա­հանգնե­րու կոր­սուած մէկ անկիւնը, Ռու­սօ կո­չեցեալ վայ­րի մը մէջ (այս անունն ալ ար­դեօք պա­տահա­կա՞ն է)։
Շար­ժանկա­րին սկիզ­բը տեղ գտած՝ տե­ղահա­նու­թեան, ջար­դի տե­սարան­նե­րը ան­գութ են։ Բնա­կան է։ Այդ հանգրուանը անցնե­լէն ետք իսկ շար­ժանկա­րը կը մնայ ան­գութ։ Հե­րոսը՝ Մա­նու­կեան, ամէն տե­սակ վայ­րա­գու­թեան, գո­ղու­թեան, սպա­նու­թեան կը դի­մէ հաս­նե­լու հա­մար իր նպա­տակին՝ վե­րա­գտնել իր դուստ­րե­րը։ Հե­ղի­նա­կը շատ խո­րա­ման­կօ­րէն թրքա­կան պե­տական սպան­դին դի­մաց կը բե­մադ­րէ ան­հա­տա­կան սպա­նու­թեան ու վայրա­գու­թեան պա­րագա­ներ, եւ ու­րեմն, պար­զեցուած ձե­ւով Ֆա­թիհ Աքըն կ՚ըսէ՝ մա­քուր մարդ, մա­քուր ժո­ղովուրդ չկայ, ինչպէս թուրքը, այնպէս ալ հա­յը կրնայ ամէն տե­սակի չարագոր­ծութեան դի­մել, երբ անհրա­ժեշտ ըլ­լայ։ Բո­լոր մար­դիկ, ըլ­լան թուրք թէ հայ, արաբ, քիւրտ, բո­լո՛րն ալ երբ պէտք ըլ­լայ մար­դասպան կ՚ըլ­լան։ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պետական հա­ւաքա­կան կան­խամտա­ծուած քայ­լը կը յա­րաբե­րակ­ցուի ան­հա­տական արկա­ծախնդրու­թեան։ Շար­ժանկա­րա­յին թարգմա­նու­թիւնը թրքա­կան պե­տական քարոզչա­կան բա­նաձե­ւու­մին՝ «Բո­լորս ալ տառապած ենք, կը բաժնենք ձեր ցաւը»։

«Նոր Յառաջ», Փետրուար 7, 2015