«Երեւան քաղաքի ամսագիր» (. . . եւ անձնագիր հարազատ)

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՔԻՒՐՔՃԵԱՆ

Հայրենի գրա­վաճա­ռանոց­նե­րու մէջ չէ հա­ւանօ­րէն, ոչ ալ մա­նաւանդ՝ մա­տենա­դարան-գրա­դարան­նե­րու, որ հան­դի­պած պի­տի ըլ­լաք այս հրա­տարա­կու­թեան։ Ինչպէս ես, դուք ալ կրնաք զայն տե­սած ըլ­լալ (թե­րեւս), բայց նուազ «պատ­կա­ռելի» վայ­րե­րու մէջ - կեդ­րո­նի բա­նուկ սրճա­րան­ներ, հան­րա­խանութնե­րու գան­ձարկղեր, հիւ­րա­նոց­նե­րու ընդունելութեան գրա­սեղան­ներ...։

Իր էջա­չափը, թապ­լոյիտի մօ­տեցող, այ­սինքն տա­րածուն։ Շա­պիկը՝ գու­նա­գեղ-նկարազարդ։ Ընդ­հա­նուր երե­ւոյ­թը՝ գո­վազ­դա­յին մա­մու­լի։ Այս բո­լորը կրնան թե­լադ­րած ըլ­լալ թեթեւու­թեան, անլրջու­թեան նախ­նա­կան տպա­ւորու­թիւն, որ նոյ­նիսկ հաս­տա­տուիլ կը թուի հապ­ճեպ նա­յուած­քով մը առա­ջին էջե­րուն - ոչ-աւան­դա­կան էջադ­րում, ինքնա­տիպ գո­վազդներ, տեղ-տեղ՝ երե­ւանեան ժո­ղովրդա­կան լե­զուի ցու­ցա­կան ներ­կա­յու­թիւն...։

Առանց դեռ մոռ­նա­լու փաս­տը, որ «Երե­ւան (քա­ղաքի ամ­սա­գիր)»ը «տա­րած­ւում է անվճար», ինչպէս կը ճշդէ շա­պիկին ներ­քե­ւի մա­սը զար­դա­րող պի­տակը, թեր­թի «ապրանքա­յին» ինքնու­թիւնը ճշդող ցպի­կաւոր ծած­կա­նիշին՝ քո­տին կող­քին։

ԱՄ­ԲՈՂՋԱ­ԿԱՆ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅՈՒ­ԹԻՒՆ…

ՄԱՍ­ՆԱ­ԿԻ ՃԱ­ՆԱՉՈՒՄ…

Բո­լոր այս յատ­կութիւննե­րը «նպաս­տած են», ըստ երե­ւոյ­թին, որ մտքի-մշա­կոյ­թի ոլոր­տի բնա­կիչ կամ հա­ղորդ շատ անձնա­ւորու­թիւններ, գո­նէ ին­ծի ծա­նօթ հայ­րե­նի թէ սփիւռքեան շրջա­նակ­նե­րէ, յա­ճախ ան­տե­սեն չորս տա­րիէ ի վեր ու տա­րին վեց ան­գամ իրենց աչ­քին առ­ջեւ կա­նոնա­ւորա­բար ներ­կա­յացող եր­կամսեայ պար­բե­րաթեր­թը, այս բային թե­լադ­րած մէկ կամ միւս իմաս­տով՝ ան­գի­տանա­լու կամ ար­հա­մար­հե­լու...

Այս ան­տե­սումն է որ հաս­տա­տած եմ՝ գո­նէ -կը կրկնեմ- իմ ծա­նօթ­նե­րու ան­մի­ջական շրջա­նակին մէջ։ Երե­ւի զայն սրբագ­րե­լու չեն բա­ւած ո՛չ հրա­տարա­կու­թեան իւ­րա­քան­չիւր թի­ւի շա­պիկին վրայ յայ­տա­րարուած եւ ներ­սը ամ­բողջա­կան թղթած­րա­րով մը ինքզինք ար­դա­րաց­նող շատ լուրջ թե­ման, ո՛չ առա­ջին իսկ էջի ամ­փոփ, բայց միշտ կուռ եւ պատաս­խա­նատու առաջ­նորդող գրու­թիւնը՝ գլխա­ւոր խմբա­գիր Ար­տա­ւազդ Եղիազարեանէն (ար­դէն ծա­նօթ անուն՝ իբր ար­ձա­կագիր), ո՛չ ալ հե­տեւող էջ 2ի ներ­քեւ՝ ներ­կա­յացու­մը խմբագ­րա­կան ճոխ կազ­մի մը՝ գրա­կան, գե­ղարուես­տա­կան թէ վար­չա­կան։ Այսպէս՝ թեր­թի գրա­կան խմբա­գիր Արքմե­նիկ Նի­կողո­սեանը (Գրող­նե­րու Միու­թեան երիտասար­դա­կան բա­ժան­մունքի նա­խագահ եւ եռան­դուն մշա­կու­թա­յին-ակա­դեմա­կան գոր­ծիչ). ու անոր կող­քին՝ գրա­կան-հրա­պարա­կագ­րա­կան երի­տասարդ սե­րունդի ու­րիշ ներ­կա­յացու­ցիչներ։

Տուեալ­ներ՝ ասոնք, որ կար­ծեմ պէտք էր բա­ւէին գո­նէ աւե­լի հե­ռու տա­նելու ծա­նօթաց­ման փոր­ձը, եւ ի վեր­ջոյ «լուրջի առ­նե­լու» այս հրա­տարա­կու­թիւնը։

ԱՆՁՆԱ­ԳԻՐ…

ՄԱՅՐ ԹՂԹԱԾ­ՐԱՐՆԵՐ

«Երե­ւան քա­ղաքի ամ­սա­գիր»ը (այս ծա­ւալուն տա­րազը հոս կրկին կը գոր­ծա­ծեմ, իմ կարգիս, խու­սա­փելու հա­մար նմա­նանուն ու­րիշնե­րու հետ հա­ւանա­կան շփո­թէ), սկսած է հրա­տարա­կուիլ չորս տա­րի առաջ, եւ 2014ի աւար­տին՝ լոյս ըն­ծա­յած է իր 30րդ հա­մարը։ Անոնցմէ իւ­րա­քան­չիւրը, կ՚ըսէի, յատ­կա­ցուած է կեդ­րո­նական թե­մայի մը՝ աւե­լի կամ նուազ ծա­ւալուն թղթած­րա­րի ձե­ւին տակ։ Ան­ջատ շրջա­նակի մէջ, կը բե­րեմ օրի­նակ­ներ նիւ­թե­րէ, որոնց թղթած­րարնե­րը տրուած են իրենց հար­ցե­րով կամ/եւ յա­րակից լրացումներով։

Բայց հա­մարի մը մէջ, լրագ­րա­կան ակ­նարկնե­րու շար­քը չի սահ­մա­նափա­կուիր գլխա­ւոր թղթածրա­րով։ Ան­կէ առաջ ու ետք, կը տո­ղան­ցեն պէս­պի­սուն ու­րիշ նիւ­թեր ալ, նուազ ծաւալուն, յա­ճախ միակ էջի կամ զոյգ էջի վրայ տե­ղադ­րուած, գու­նա­գեղ էջադ­րումով եւ նկա­րազար­դումով։

Ահա հոս՝ շարք մը այսպի­սի «ման­րա­թեմա»ներ ալ (նոյ­նիսկ եթէ պարզ թւում մը շատ բան պի­տի չը­սէ), ճիշդ այն հա­մարէն, որ ար­դէն կը պա­րու­նա­կէ Կոն­դի ճոխ թղթած­րա­րը.- Երաժշտա­կան մրցա­նակ­ներ, Կու­կըլ-ի երե­ւանեան եռա­չափ ման­րանկար, գորգագործութիւն եւ գոր­գա­վաճա­ռու­թիւն, Երե­ւանի փո­խակեր­պումներ եւ քա­ղաք-բնա­կիչ կապ, երե­ւանեան նա­մակա­տուն, երե­ւանաբ­նակ երի­տասարդ սփիւռքա­հայու ապ­րումներ, հայկա­կան ժո­ղովրդա­կան գոր­ծիքնե­րու հա­ւաքա­ծոյ, մար­զա­համա­լիրի հար­ցեր, ազ­գա­յին գրա­դարան, քա­ղաքի նստա­րան­նե­րը - ու... շա­րու­նա­կաբար։ Այս բո­լորը՝ միա՛կ հա­մարի մը մէջ. ու այս բո­լորը՝ բա­ցի գրա­ւիչ ար­տա­քին ներ­կա­յացու­մէ՝ նաեւ մշա­կեալ, թէեւ երիտասար­դօ­րէն պարզ, հա­ճելի (յայտնօ­րէն՝ այդպէս ու­զուած) լե­զու-ոճի մը կնի­քով, հետքը խմբագ­րողնե­րու գրա­կան խառ­նուած­քին եւ ճա­շակ­նե­րուն։

Թեր­թը ու­նի մնա­յուն բա­ժա­նում­ներ՝ Քա­ղաքա­մէջ, Քա­ղաքա­ցիներ, Քա­ղաք։ Ապա եւ աւե­լի կամ նուազ մնա­յուն էջեր, լուրջ՝ ինչպէս հար­ցազրոյցներ մշա­կոյ­թի կամ գե­ղարուես­տի ծա­նօթ դէմ­քե­րու հետ (բայց միշտ՝ ընդհան­րա­կան հար­ցե­րու մա­սին)։ Կամ երե­ւու­թա­պէս նուազ լուրջ՝ ինչպէս Երե­ւանի թաք­սի­վարորդնե­րէ մէջ­բե­րուած մե­նազ­րոյցնե­րու էջը, այնքան տի­պական՝ ժո­ղովրդա­կան լե­զուի եւ մտա­ծողու­թեան (եր­բեմն եւ՝ իմաս­տութեան) առու­մով։

ԱՐ­ԴԱՐ ԳՆԱ­ՀԱՏՈՒ­ՄԻ ՄԸ ՀԱ­ՄԱՐ…

Հա­ւանա­կան ան­տե­սու­մի մը կ՚ակ­նարկէի սկիզ­բը, յատ­կա­պէս «լուրջ» շրջա­նակ­նե­րու կողմէ - հայ­րե­նի թէ ար­տա­քին։ Բայց հոս՝ խօսքս մաս­նա­ւորեմ սփիւռքա­հայե­րու, ան­շուշտ յանձնա­ռու այն զան­գուածին, որ՝ թէեւ կեն­սա­ձեւի եւ տե­սան­կիւնի առար­կա­յական, անխուսա­փելի տար­բե­րու­թիւննե­րով՝ մօ­տէն կը հե­տեւի հայ­րե­նական կեան­քին ու հոգերուն։

Ասոնց կող­մէ, «Երե­ւան»ը կրնայ թե­րեւս ըն­կա­լուիլ որոշ հե­ռաւո­րու­թեամբ, չեմ ըսեր՝ վերապա­հու­թեամբ։ Թեր­թի էջե­րէն բա­բախող հա­յեցիու­թիւնը՝ «քա­ղաքա­ցիական հայեցիութիւն» մըն է, որ կրնայ ան­մի­ջակա­նօրէն շատ ալ հա­րազատ չհնչել ազ­գա­յին պետակա­նու­թեան յստակ ծի­րէն դուրս կազ­մա­ւորուած զգայ­նութիւննե­րու։ Բայց մտա­ւոր որոշ ճիգ, որոշ վեր­լուծա­կան գնա­հատում՝ պի­տի բա­ւէ մե­զի -կը հա­ւատամ- սրբագ­րե­լու այս թերարժե­ւորու­մը։

Հայ­րե­նի որոշ շրջա­նակ­նե­րու, յատ­կա­պէս երէց սե­րունդի մօտ՝ ան­տե­սու­մը, եթէ կայ, կրնայ բա­ցատ­րուիլ այ­լա­պէս. տար­բեր հարց է։

Պէտք չէ մոռ­նալ, որ երի­տասարդ այս ամ­սա­գիրը բեմն է սե­րունդի մը՝ աճած-կազմաւորուած ան­կա­խու­թեան տաս­նա­մեակ­նե­րուն, սե­փական պե­տակա­նու­թեան շրջա­նակին մէջ (թէ­կուզ դեռ տա­ժան­քով՝ հա­սու­նացման գա­ցող պե­տակա­նու­թեան). սերունդի մը՝ որուն հա­մար հա­յեցիու­թիւնը -եթէ կ՚ու­զուի՝ հայ­րե­նասի­րու­թիւնը- այդ ազգա­յին պետականու­թեան, քա­ղաքա­ցիական գի­տակ­ցութեան եւ կեն­սա­ձեւի գի­ծերով ու գոյ­նե­րով է որ կը ներ­կա­յանայ բա­ցառա­պէս։

Պէտք չէ նաեւ մոռ­նալ, որ անի­կա թերթն է քա­ղաքա­յին, քա­ղաքաբ­նակ հա­սարա­կու­թեան մը, նոյ­նիսկ՝ մայ­րա­քաղա­քաբ­նակ, որ՝ առանց ան­տե­սելու հա­մապե­տական իրականութիւններն ու հար­ցե­րը, իր հայ­րե­նա-քա­ղաքա­ցիական գի­տակ­ցութիւնն ու կեանքը կ՚ապ­րի՝ նախ՝ մայ­րա­քաղա­քի շրջա­նակին մէջ։ Բայց ասի­կա եւս, ինչպէս «քաղաքա­ցիական հայրե­նասի­րու­թիւն» բնո­րոշու­մի պա­րագա­յին, իր սահ­մա­նու­մին իսկ մաս կը կազ­մէ...

«Երե­ւան քա­ղաքի ամ­սա­գիր»ը լրիւ ստանձնած կ՚երե­ւի այս ինքնա­սահ­մա­նումնե­րը՝ իր իսկ կող­մէ դրուած, եւ որ կը յա­ջողի չապ­րիլ բնաւ իբր սահ­մա­նափա­կումներ։ Փայ­լուն յաջողու­թիւն, որ կը պար­տի հիմ­նա­կան յատ­կութեան մը՝ քա­ղաքա­ցիական ու լրագ­րա­կան խո­րապէս ապ­րուած պա­տաս­խա­նատո­ւութեան։ Որ երե­ւու­թա­պէս «թե­թեւ» այս հրատարակու­թեան կու տայ ե՛ւ լրջու­թիւն, եւ մա­նաւանդ՝ դրա­կանու­թիւն։

Աչ­քի առաջ ու­նե­նալով հայ­րե­նի լրագ­րա­կան շատ օր­գաննե­րու ոչ-նա­խան­ձե­լի որա­կը, բնա­կան հե­տեւանք՝ հա­ւաքա­բար ապ­րուած ու դեռ աւար­տի չհա­սած խոր վերափոխումնե­րու. պե­տակա­նու­թեան եւ իր բա­ղադ­րիչնե­րու՝ իշխանութիւն / ընդդիմութիւն գործարկման ոչ-հա­սուն վի­ճակը, յա­ճախ եւ մա­մու­լի մա­կար­դա­կին դրսեւորուող,- կրնանք հաս­տա­տել, որ «Երե­ւան»ը փաս­տը կու տայ ան­խախտ պատասխա­նատուութեամբ բնո­րոշուող որա­կի մը։

Այսպի­սի դիրք եր­բեմն կրնայ ստեղ­ծել տպա­ւորու­թիւնը անքննա­դատ դրա­կանու­թեան մը. բայց այդ չէ իրա­կանու­թիւնը։ «Երե­ւան» կը խու­սա­փի տուրք տա­լէ Երե­ւանի մէջ շատ տեղ ճա­րակող քննա­դատա­կան մո­լուցքին, բայց ի հար­կին զի­ջում չ՚ըներ առար­կա­յական քննադատու­թեան իրա­ւունքէն։ Պար­զա­պէս, ժխտա­կան երե­ւոյթներ եւ զար­գա­ցումներ մատ­նանշե­լու կող­քին (Փակ Շու­կա­յի այ­լանդա­կում, քա­ղաքա­յին յու­շարձան-թա­ղերու քան­դում...), ու­նի մնա­յուն փոյ­թը՝ տա­լու երե­ւանեան առօ­րեան, հա­ւաքա­կան կեանքն ու կա­ռոյցնե­րը իրենց մարդկա­յին բա­բախու­մին մէջ, մաղ­ձի ու գրգռու­թեան այնքան «սովորա­կան» լից­քէն զերծ։ Փոյթ՝ որ ինքնին լի է զի­նաթա­փիչ հսկայ դրա­կանու­թեամբ մը։

Ասոր կող­քին՝ դեռ կայ ներ­կա­յացու­մը մաս­նա­ւոր դրա­կան երե­ւոյթնե­րու. մէկ օրի­նակ՝ ելեկտրո­նային բարձր ար­հեստա­գիտու­թեան ճիւ­ղե­րու նո­րագոյն թա­փան­ցումը Հայաստան, վեր­ջին տա­րինե­րուն, եւ ասոր հե­տեւանք՝ ար­տա­գաղ­թած որոշ աշ­խա­տու­ժի ծայր տուած տունդար­ձը։ 

* * *

Այսպէս, «Երե­ւան քա­ղաքի ամ­սա­գիր»ի քննար­կումը, երի­տասար­դա­կան որոշ անկաշկան­դութեան մը երե­ւոյ­թին տակ, կը յայտնա­բերէ ան­վի­ճելի դրա­կան խորք մը. լի միան­գա­մայն հիւ­մուրով եւ ող­ջա­խոհու­թեամբ, ե՛ւ թե­թեւա­շունչ, ե՛ւ յանձնա­ռու։

Հայ­րե­նի իրա­կանու­թեան հա­ղորդ սփիւռքա­հայուն հա­մար, յատ­կա­պէս երի­տասարդ սերունդին, այս հրա­տարա­կու­թիւնը շա­հեկան է մէ­կէ աւե­լի իմաստնե­րով։ Թէեւ «երեւանա­կեդ­րոն» քա­ղաքա­ցիական գի­տակ­ցութեան վրայ հիմ­նուած, անոր դրա­կան անկաշկան­դութիւ­նը, նաեւ անոր կեն­սա­ձեւի ար­դիաշունչ ճա­շակ­ներն ու ընտրանքնե­րը, ասոնց են­թադրած ան­նա­խապա­շարու­թիւ­նը, «բա­ցու­թիւնը»՝ կա­րեւոր տու­եալ­ներ են հասարա­կաց գե­տինի, «նոյ­նա­լիք» կե­ցուածքնե­րու ստեղծման հա­մար։

Մտայ­նութիւննե­րու «բա­ցու­թիւն», որու ոչ-ան­տե­սելի մէկ դրսե­ւորումն ալ՝ «անվճար տարածուող» այս թեր­թի առ­ցանց տար­բե­րակն է (տե՛ս ըն­կե­րացող նկա­րը), տա­րածու­մի իր հրա­ւէրով եւ ազատ ներ­բեռնու­մի կրկնուած թե­լադ­րանք-քա­ջալե­րան­քով. «Կար­դա՛ բոլոր հա­մար­նե­րը առ­ցանց, ներ­բեռնի՛ր, ու­ղարկի՛ր ըն­կե­րոջդ»։

«Նոր Յառաջ», 14 Փետրուար 2015