100ամեակի վաղորդայնին

Ժ.Չ.

 

100ամեակը միայն Ապ­րիլ 24ը չէր։ Բա­րեբախ­տա­բար։ Նա­խաձեռ­նութիւննե­րը դեռ կը շարու­նա­կուին։

Խան­դա­վառու­թիւնը մեծ է։ Ֆրան­սա­յի պա­րագա­յին, անսպա­սելի էին շրջա­նային արուարձաննե­րու քա­ղաքա­պետա­րան­նե­րու բազ­մաբնոյթ ձեռ­նարկնե­րը, որոնք կը տա­րածո­ւին քա­նի մը ամիս­նե­րու վրայ։

Գլխա­ւոր հար­ցադրու­մը նախ­քան 100ամեակն իսկ՝ վա­ղոր­դայնն էր։ Ի՞նչ պի­տի ըլլայ վաղը, յա­ջորդ օրը։ Թէեւ շա­տերու հա­մար՝ նոր մեկ­նա­կէտ, սա­կայն, վաղ թէ ուշ այդ հարցադրու­մին առ­ջեւ պի­տի գտնո­ւինք։

Մէկ բան յստակ է, գո­նէ Ֆրան­սա­յի մէջ, մին­չեւ այ­սօր որե­ւէ ժամանակաշրջա­նի համակրութեան այսքան զօ­րաւոր ալիք չէր զգա­ցուած։ Մին­չեւ հի­մա լրա­տու միջոցնե­րը այսքան ու­շադրու­թիւն եւ յայ­տա­գիր­ներ չէին յատ­կա­ցու­ցած։ Մին­չեւ հիմա պատմագէտներ, բա­նախօս­ներ, մաս­նա­գէտ­ներ հանրա­յին կեր­պով այսքան դրա­կան չէին ար­տայայ­տո­ւած։

Ֆրան­սա­յի Ազ­գա­յին Ժո­ղովին կող­մէ ժխտո­ղակա­նու­թեան դէմ պայ­քա­րի օրէն­քի քուէարկութեան օրե­րուն բաղ­դա­տած, հա­սարա­րական կար­ծի­քը 180 աս­տի­ճան շրջո­ւած է։ Ի՞նչն է որ փո­խուած է։ Ո՛չ Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թեան, ո՛չ ալ սփիւռքա­հայու­թեան կազմա­կեր­պո­ւածու­թիւնը բա­րեփո­խուած է։ Ու­րեմն ի՞նչն է որ փո­խեց տպա­ւորու­թիւնը։ Զա­նազան հան­րա­յին վի­ճար­կումներ կը բե­րէին հետաքրքրա­կան պա­տաս­խաններ, առաջին՝ Մի­ջին Արե­ւել­քի վի­ճակը, ծայրայեղական իս­լա­մապաշտնե­րու ան­մարդկա­յին ջար­դե­րը, որոնք Հռո­մի պապին կող­մէ իսկ որա­կուե­ցան քրիս­տո­նեայ փոքրամասնութիւննե­րու ցեղասպա­նու­թիւն։ Երկրորդ՝ Թուրքիոյ նե­ցու­կը իս­լամ ծայրայեղա­կան­նե­րուն։ Եր­րորդ՝ եւ­րո­պացի­ներու վա­խը՝ ի տես եւ­րո­պացի երի­տասարդ մահմետականնե­րու մաս­նակցու­թեան ՏԱՀԷՇ-ի բարբա­րոսու­թիւննե­րուն եւ Եւրո­պա վերադար­ձին՝ անոնց կող­մէ նախաձեռ­նե­լի վտանգա­ւոր արարքնե­րու սպառ­նա­լիքին։

Խառ­նակ Մի­ջին Արե­ւել­քի քա­ղաքա­կան իրա­վիճա­կին կող­քին, կան նաեւ եր­կու կա­րեւոր ազ­դակներ որոնք յե­ղաշրջե­ցին թրքան­պաստ եւ­րո­պական հո­սան­քը։ Առաջինը, պատմաբան­նե­րու տա­րած բա­ցառիկ գի­տական աշ­խա­տանքն է, պատմագրա­կան տուեալ­նե­րու վրայ ամ­րագրե­լով ցե­ղաս­պա­նու­թեան փաստարկու­մը։ Եւ երկրորդ՝ Իսրայէլի եւ Թուրքիոյ գոր­ծընկե­րու­թեան վատթարացու­մը եւ Իս­րա­յէլ - Իրա­քեան Քիւրտիս­տան նոր դաշ­նակցու­թիւնը։ Այս բո­լորին վրայ պէտք է աւելցնել՝ Թուրքիոյ մէջ, մահ­մե­տակա­նացած հայերու զարթնու­մը, Հրանդ Տին­քի սպանութենէն ետք եւ Հայ­կա­կան հար­ցին իւ­րա­ցու­մը քա­ղաքա­ցիական շարժումներու կող­մէ։

Այս բո­լորով հան­դերձ, սփիւռքա­հայե­րուս հա­մար գլխա­ւոր հար­ցադրու­մը ի զօ­րու կը մնայ։ Իսկ վա՞ղը։ Հա­րիւ­րա­մեակ մը հարկ եղաւ, որ հա­յու­թիւնը Թուրքիոյ պա­հանջ ներկա­յաց­նե­լու մա­սին գործնա­կան քայ­լեր առ­նէ։ Մե­ծի Տանն Կի­լիկիոյ Կաթողիկոսութեան պա­հան­ջը, առա­ջին քայլն է, միակ կազմա­կեր­պո­ւած քայ­լը, որ կը պա­հան­ջէ Սի­սի կա­թողի­կոսա­րանի վերադարձը, ու­րիշ՝ ոչինչ։ Իսկ եթէ այլ կա­լուած­նե­րու պա­հան­ջը պի­տի յանձնո­ւի ամե­րիկեան ան­կախ փաս­տա­բան­նե­րու, ինչպէս պա­րագան եղաւ այն ամերիկա­ցի-հայ երեք փաս­տա­բան­նե­րուն որոնք AXA-ի հա­տուցման դրամագլուխին գրե­թէ կէ­սը իւ­րա­ցու­ցին վե­րապ­րողնե­րու իրաւատէ­րերուն եւ հայ­կա­կան ըն­կե­րակ­ցութիւննե­րու բաժ­նե­լու փո­խարէն… նախընտրե­լի է հատուցումի չդի­մել։

Ի՞նչ ընել։ Եւ­րո­պական հա­յան­պաստ կողմնո­րոշումնե­րը եր­կար չեն տե­ւեր։ Մանաւանդ երբ հա­յերու ներդրու­մը այնտեղ բախ­տո­րոշող չէ եղած։ Ար­դէն Ցեղասպա­նու­թեան նպաստա­ւոր դիր­քե­րու կող­քին յա­ճախ կը յի­շուէր Հայաստա­նի ոչ ժո­ղովրդա­վարա­կան, կա­շառա­կեր կա­ռավա­րու­թիւնը, որ հարիւ­րա­մեակը կը շա­հագոր­ծէր Սփիւռքը սիրաշահելու եւ եր­կի­րը ղեկավարելու իր ան­կա­րողու­թիւնը ծած­կե­լու հա­մար։ Բայց մինչեւ Հա­յաս­տան չեր­թանք, մնանք Եւ­րո­պայի մէջ։ Նոյնիսկ Ֆրան­սա­յի մէջ, Հայ­կա­կան Ընկերակցութիւննե­րը Հա­մակար­գող Խոր­հուրդը պէտք ու­նի ժո­ղովրդա­վարա­կան լուրջ ելեկտրա­շոքի մը, որ­պէսզի ի զօ­րու ըլ­լայ ֆրան­սա­կան հա­սարա­կական կազմակերպութիւննե­րու ար­ժէքնե­րու հա­մակար­գով աշ­խա­տելու եւ նկա­տի առնե­լու ֆրան­սա­հայու­թեան քա­ղաքա­կան, կրթա­կան ու մշա­կու­թա­յին բո­լոր կալուածները։

«Նոր Յառաջ» (խմբագրական), Մայիս 7, 2015