12.12.16

Հարցազրոյց «Գալուստ Կիւլպէնկեան» Հիմնարկութեան Հայկական Համայնքներու բաժնի տնօրէն դոկտ. Ռազմիկ Փանոսեանի Հետ

ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

Վերջերս  «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան հայկական համայնքներու բաժինի տնօրէն դոկտ. Ռազմիկ Փանոսեան այցելեց  Լիբանան: «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ Ռազմիկ Փանոսեանի հետ` մօտէն հետեւելու հիմնարկութեան կազմակերպած ու հովանաւորած ձեռնարկներուն ու գիտաժողովներու ընթացքին եւ քննարկելու ուսումնական ծրագիրներու նոր մեթոտաբանութեան եւ արհեստագիտութեան անհրաժեշտութեան, մարդուժի տագնապին, հայ սփիւռքի մարտահրաւէրներուն եւ արեւմտահայերէնի զարգացման եւ այլ հարցերու մասին:

Դոկտ. Ռազմիկ Փանոսեան, ներկայացնելով «Գ. Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան հայկական համայնքներու բաժնի ամառնային գործունէութիւնն ու ծրագիրները, ըսաւ, թէ հիմնարկութեան ընդհանուր նպատակը արեւմտահայերէնի պահպանման եւ տարածման  մարդուժ պատրաստելն է: Մարդուժ հասկացութեան մէջ կը մտնեն ոչ միայն ուսուցիչները, այլեւ` բոլոր անոնք, որոնք կ՛արտադրեն ու կը ստեղծեն արեւմտահայերէնով:
«Տամ օրինակներ. այս ամառ կազմակերպեցինք արեւմտահայերէնով ճամբար մը, որուն մասնակցեցան 9 երկիրներէ ժամանած 40 մանկավարժներ, մասնագէտներ, ուսուցիչներ ու նոյնիսկ արուեստագէտներ: Մասնակիցները Լիզպոնէն քիչ մը հեռու վայրի մը մէջ մէկ շաբաթ աշխատեցան ու ծրագիրներ յղացան, թէ ի՛նչ պէտք է ընել արեւմտահայերէնի յառաջացման ու զարգացման համար: Պէտք չէ բաւարարուիլ միայն արեւմտահայերէնը պահպանելու աշխատանքներ տանելով, այլ պէտք է արեւմտահայերէնի գործածութիւնը զարգացնել: Ճամբարի մասնակիցները կորիզը եղան մեր ապագայի գործունէութեան: Ստեղծեցին եօթը աշխատանքային խումբեր, որոնք կը շարունակեն իրենց ծրագիրներուն վրայ աշխատիլ` խօսքէն գործի անցնելով: Մասնակիցները վերստին պիտի հանդիպին յառաջիկայ ամառ, աւելի ընդլայնուած խումբով մը, ներկայացնելու գործնական արդիւնքներ»:
Ռազմիկ Փանոսեան դիտել տուաւ, որ յառաջիկայ ամրան կազմակերպուելիք երկրորդ ճամբարը պիտի կեդրոնանայ ուսուցիչներու վերաորակաւորման վրայ` գործակցութեամբ Փարիզի Ինալքօ (INALCO) համալսարանի հայկական ամպիոնին: Մասնակցող ուսուցիչները պիտի ստանան Ինալքոյի վկայագիր: Ճամբարին պիտի մասնակցին հայերէնի ուսուցիչներ, մասնագէտներ եւ առնուազն 40 հայ աշակերտներ: Շատ կարեւոր է, ըսաւ ան, որ ուսուցիչ եւ աշակերտ իրարու հետ աշխատին: Հայերէն սորվելու ընթացքը այս երկուքին ներդրումով կ՛ըլլայ. փորձառութիւնը ցոյց կու տայ, որ յաջող մանկավարժական մօտեցումները կեդրոնական դեր տուած են աշակերտին: «Չենք յաւակնիր ըսելու, որ մենք ուսուցիչ կը պատրաստենք, այլ վերաորակաւորման ծրագիրներ կը մշակենք նոր մեթոտաբանութիւններով»:
Ռ. Փանոսեան, շարունակելով ներկայացնել յառաջացուած խմբակներու աշխատանքը, յայտնեց, թէ տնօրէններու եւ կրթական գործի վարչականներու ուրիշ խմբակ մը ձեռնարկ մը պիտի կազմակերպէ: Խմբակ մը պիտի ստանձնէ պարտականութիւնը 60 մանկական գիրքեր թարգմանելու արեւմտահայերէնի, ինչ որ երեք տարուան աշխատանք պիտի պահանջէ: Գիրքերը ընտրութեան ընթացքի մէջ են: Ան նշեց նաեւ, որ գոյութիւն ունի արհեստագիտութեամբ զբաղող խմբակ մը, որ պիտի պատրաստէ կայքէջ մը, ուր պիտի տեղադրուին բոլոր ծրագիրները, նոր միջոցները, նախաձեռնութիւնները, որպէսզի աշխարհի չորս ծագերէն մարդիկ կարենան օգտագործել եւ օգտուիլ: Կան խաղերու եւ երգերու խմբակներ, որոնց նպատակն է հայերէնով խաղեր հաւաքել ու պատրաստել, երգեր յօրինել եւ սորվեցնել, որպէսզի խաղով ու երգով աշակերտները կարենան գիտութիւն եւ լեզու իւրացնել: Աշխատանքային խմբակներու համակարգողը Անի Կարմիրեանն է: Փանոսեան աւելցուց. «Գիտէք, ամէն անգամ, որ ճամբար կը կազմակերպենք, շատ հետաքրքրական խմբային եռանդ մը կը ստեղծուի, որ իրօք ուշագրաւ երեւոյթ է: Այս հանդիպումները առիթ կը ստեղծեն, որ մասնակիցները քով-քովի գան, մտածեն, աշխատին եւ իրարմէ խորհուրդ առնեն բարեկամական ու հարազատ մթնոլորտի մը մէջ: Միշտ նկատած եմ, որ ճամբարի աւարտին  մասնակիցները, որոնց մեծ մասը մէկը միւսը  չէր ճանչնար սկիզբը, տխրութեամբ հրաժեշտ կու տան իրարու եւ կը շարունակեն իրենց կապերն ու գործակցութիւնը տարուան ընթացքին»:
Ռազմիկ Փանոսեան հարցազրոյցի ընթացքին խօսեցաւ նաեւ Ուիքի ճամբարին մասին, որ տեղի ունեցած է օգոստոսին, նորէն Լիզպոնէն քիչ մը հեռու վայրի մը մէջ: Տարբեր երկիրներէ ժամանած են 16-22 տարեկան 50 երիտասարդներ ու խմբագրած` արեւմտահայերէնով: Լիբանանի Ուիքի ճամբարը շեշտը դրած էր մեծ թիւով յօդուած արտադրելուն վրայ. Լիզպոնի ճամբարը նոյն ուղղուածութիւնը չէ ունեցած, որովհետեւ երիտասարդներու արեւմտահայերէնի մակարդակները իրարմէ տարբեր եղած են: Նպատակը աւելի շատ լեզուի մասին խանդավառութիւն ստեղծելն էր: Ուիքի ճամբարին ճնշում չբանեցուեցաւ, որ շատ յօդուածներ գրուին: Խօսելով ճամբարի առաւելութիւններուն մասին` Ռ. Փանոսեան ըսաւ. «Այս ճամբարին հոյակապ կողմը այն էր, որ ինչպէս 16-22 տարեկան երիտասարդներ ոգեւորուած էին իրենց մայրենի լեզուով` արեւմտահայերէնով: Ուրիշ ո՞ւր կարելի է տեսնել այս երեւոյթը: Կ՛ուզեմ կարեւորութեամբ նշել, որ Ցեղասպանութենէն 100 տարի ետք, Սփիւռքի պայմաններուն մէջ, առանց պետութեան, առանց կեդրոնական մարմինի մը գոյութեան, արեւմտահայերէնը կը գոյատեւէ, եւ տարբեր երկիրներէ երիտասարդներ հանգիստ զիրար կը հասկնան ու կը հաղորդակցին հայերէնով, այլազան նիւթերու շուրջ: Անշուշտ արեւմտահայերէնի բառամթերքը փոփոխութիւններ կրած է, բայց լեզուն, որպէս հաղորդակցութեան միջոց, մնացած է լինկուաֆրանկա շատ մը հայերուն միջեւ: Ֆրանսա ծնած ու մեծցած պատանին նոյն լեզուով կը խօսէր իր պոլսահայ կամ լիբանանահայ ընկերոջ հետ: Հոյակապ էր տեսնել պատանիներուն եւ  երիտասարդներուն խանդավառութիւնը` ստեղծելու, գրելու եւ սորվելու: Այժմ Հայաստանի Ուիքիմետիային հետ կը գործակցինք, որպէսզի տարեկան ընթացքի մը վերածենք այս ճամբարը` Սփիւռքի տարբեր երկիրներու մէջ, բազմապատկելով հայախօս երիտասարդներուն թիւը»:
Ռազմիկ Փանոսեան յատուկ նշեց սփիւռքահայ գաղութներուն միջեւ գոյութիւն ունեցող հոգեբանական տարբերութիւնները, որոնք պէտք է նկատի առնուին միջազգային ձեռնարկներու կազմակերպութեան ընթացքին. ան, օրինակ տալով, ըսաւ, թէ արեւմտեան երկիրներուն մէջ հայ ըլլալը կամ մնալը ընտրութիւն մըն է, այսինքն, եթէ երիտասարդը ուզէ հայ ըլլալ, կ՛ըլլայ. հայութիւնը չէ պարտադրուած իրեն, մինչ Լիբանանի մէջ այս գաղափարը շատ տարօրինակ կրնայ թուիլ, այսինքն լիբանանահայ երիտասարդին համար ազգային ինքնութիւնը տարբերակ մը չէ: Ան շարունակեց, բացատրելով, թէ բնական է, որ լիբանանահայեր հայերէնին հետ արաբերէն բառեր արտասանեն կամ ֆրանսահայեր` ֆրանսերէն, անգլիահայեր` անգլերէն, Հայաստանի մէջ ռուսերէն, բայց ինչո՞ւ պոլսահայերը երբ թրքերէն բառ մը արտասանեն, վիրաւորական կը թուի բոլորիս: Այս հասկնալի է գաղափարախօսական գետնի վրայ, բայց ոչ` մանկավարժական: Այս նրբութիւնները շատ կարեւոր են: Եթէ կ՛ուզենք երիտասարդը շահիլ ու ներգրաւել, պէտք չէ անընդհատ սխալները ուղղենք, այլ առիթ տանք, որ լեզուն գործածէ ու այդ ընթացքին կամաց-կամաց կատարելագործէ ու բառապաշարը բարելաւէ: Ընդհանրապէս ինքնութեան խնդիրներուն մէջ մեծերն են, որ հարցեր կ՛ունենան, իսկ երիտասարդները մեզմէ աւելի յառաջացած են: Իրենց համար հարց չէ, որ ֆրանսերէն բառ մը գործածուեցաւ, անգլերէն, թրքերէն կամ արաբերէն, կարեւորը զիրար հասկնալն է ու հայերէնով արտայայտուիլը: Անշուշտ բոլորս պէտք է ձգտինք կատարելագործելու մեր լեզուն, ճիշդ խօսելու ու գրելու, անսխալ արտայայտուելու, բայց հոն հասնելու ճիշդ ձեւը ու ժամանակը կայ:
Ի դէպ, Ռ. Փանոսեան յայտնեց արհեստագիտութեան վերաբերող ծրագրի մը մասին, որ ընթացքի մէջ է. արեւմտահայերէնի ուղղագրիչի ծրագիր մը շրջանառութեան մէջ պիտի դրուի, որպէսզի ուզողը իր համակարգիչին եւ հեռախօսին մէջ զայն զետեղէ ուղղագրական սխալները դիւրաւ սրբագրելու համար:
Պարզաբանելով, թէ ինչո՛ւ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ն վտանգուած լեզուներու շարքին դասած է արեւմտահայերէնը, Փանոսեան ըսաւ, թէ վտանգուած լեզու սեպուած է ոչ թէ  քերականական եւ ուղղագրական օրէնքներու միաձեւութեան համար, այլ անոր համար, որ մէկ սերունդէն միւսը փոխանցումը կը նուազի: Հարցը հոն է, որ ինչ պէտք է ընենք, որ այս փոխանցումը աճի կամ ամրապնդուի: Լեզուաբանները իրենց վերլուծումները թող ընեն, ուղղագրական ու քերականական ճշդումները կատարեն, օտար բառեր հայերէնէ արտաքսեն, բայց նաեւ հարց տան, որ իրենց աշխատանքը որքանով արեւմտահայերէն իմացող երիտասարդ սերունդ մը կը պատրաստէ: Այս է «Կիւլպէնկեան»ի հայկական բաժանմունքին մարտահրաւէրը, որ Սփիւռքի մարտահրաւէրն է նաեւ. այստեղ դպրոցները, միութիւնները, մամուլը, արտադասարանային աշխատանքները, մշակութային ձեռնարկները մեծ դեր ունին կատարելիք:
Ինչ կը վերաբերի կազմակերպուած գիտաժողովներուն` Երեւանի եւ Պոլսոյ մէջ, Ռազմիկ Փանոսեան ըսաւ, թէ Կիւլպէնկեան հաստատութիւնը երկու գիտաժողովներ հովանաւորած է, առաջինը` Պոլսոյ մէջ «Հրանդ Տինք» հիմնարկութեան եւ Համազգայինի կողմէ միասնաբար կազմակերպուած գիտաժողովը հայ ինքնութեան մասին, որ շատ հետաքրքրական էր երեք պատճառով. Համազգայինը ներկայ էր հոն. ուշագրաւ էր երիտասարդ գիտնականներու սերունդը` հայ, թուրք, քիւրտ, որոնք հայկական նիւթերով կը զբաղին. եւ որակաւոր հետազօտութիւններ ներկայացուեցան` շօշափելով հայ ինքնութեան տարբեր ոլորտներ: «Հրանդ Տինք» հիմնարկութիւնը հոյակապ աշխատանք կը տանի այս ծիրէն ներս: Ի դէպ, իրենք ալ Պոլսոյ մէջ սկսած են իրականացնել արեւմտահայերէնի դասընթացք մը, որուն մենք կ՛օժանդակենք:
Երկրորդ գիտաժողովը Երեւանի պետական համալսարանի սփիւռքագիտութեան ամպիոնին կազմակերպած գիտաժողովն էր` «Ռուսիոյ հայ սփիւռքը» խորագիրով: Առաջին անգամն էր, որ Ռուսիոյ հայ սփիւռքի մասնագէտներ եւ ներկայացուցիչներ քով-քովի եկած էին ռուսահայ սփիւռքին մասին խօսելու: Գիտաժողովը ընդհանրապէս նկարագրական էր, որովհետեւ առաջին անգամ կը ծանօթացուէին Ռուսիոյ հայ գաղութները: Ռուսիոյ մէջ ահազանգային վիճակի մէջ է ձուլումի ընթացքը: Եթէ Արեւմուտքի մէջ յետցեղասպանութեան սփիւռքը երեք-չորս սերունդ վերջ կը ձուլուի, Ռուսիոյ պարագային այդ կը պատահի առաջին սերունդէն սկսեալ: Մասնագէտներ պատմեցին, թէ ինչպէ՛ս կարգ մը գաղութներու մէջ ծնողները դէմ եղած են դպրոցէն ներս հայերէն սորվեցնելու իրենց զաւակներուն: Այս առաջին հանդիպումը, որուն մասնակցեցան 50-է աւելի մասնագէտներ, կարեւոր քայլ մըն էր ճանչնալու Ռուսիոյ հայ սփիւռքը գիտական գետնի վրայ, անոր մարտահրաւէրներ եւ յաղթահարելու միջոցները:
Խօսելով նաեւ Լիբանանի եւ Սուրիոյ դպրոցներու կրթանպաստին մասին` Ռ. Փանոսեան ըսաւ. «Մեր հոգաբարձու մարմինը արդէն որոշած է Լիբանանի եւ Սուրիոյ դպրոցներուն նպաստը շարունակել այս կրթական տարուան համար. պիտի տրամադրենք նոյն օժանդակութիւնը` աւելցնելով նուիրատուութիւն մը նոր` Միացեալ դպրոցին: Ինքնագնահատման ծրագիրը Լիբանանի դպրոցներուն մէջ պայման դրած էինք եւ կրնամ ըսել, որ շատ հետաքրքրական վերլուծումներ ստացանք: Այս հիման վրայ որոշեցինք շեշտը դնել ուսուցիչներու վերաորակաւորման անհրաժեշտութեան վրայ: Հայերէնի ուսուցիչ պատրաստելու տագնապ մը կայ սփիւռքի տարածքին. յաջորդ տարիներուն պիտի կեդրոնանանք արեւմտահայախօս մարդուժ պատրաստելու եւ ներկայ մանկավարժական կառոյցին օժանդակելու, որ վերաորակաւորուի: Այս տարուան նպաստը վերաորակաւորման կապուած պիտի ըլլայ»:
Ըստ Ռ. Փանոսեանին, արեւմտահայերէնի հարցը հիմնականօրէն դասական Սփիւռքի հարցն է, հետեւաբար առաջին կարգին լուծումը Սփիւռքէն պէտք է գայ: Հայաստանը կրնայ դեր ունենալ, բայց մինչեւ օրս լուրջ ծրագիրներ չեն իրագործուած այս ծիրէն ներս: Սխալ է հիմնուիլ Հայաստանի վրայ, որ արեւմտահայերէնը ամրապնդէ ու պահէ Սփիւռքի մէջ, ասիկա սփիւռքահայուն գործն է, սփիւռքի ղեկավարութեան, մտաւորականութեան դերն է, որ արեւմտահայերէնը զարգացնեն սփիւռքակեդրոն միջոցներով եւ մեթոտներով: «Այսօր Հայաստանը ներքին եւ արտաքին այլազան հարցեր ունի լուծելիք: Պետութեան համար արեւմտահայերէնը առաջնահերթութիւն չի կրնար ըլլալ, եւ ես նոյնիսկ կ՛ըսեմ, որ պէտք չէ ըլլայ: Կը կարծեմ, որ սփիւռքի ղեկավար մարմինները իրենց պատասխանատուութիւնը կ՛ուրանան, կը խուսափին, երբ կ՛ըսեն, որ Հայաստանէն պէտք է գան նախաձեռնութիւնը, լուծումները եւ մարդուժը: Չմոռնանք, որ մեր ներկայ ազգային ինքնութիւնը, ներառեալ` մեր երկու աշխարհաբարները, կերտուած են սփիւռքի գաղութներուն մէջ: Մեր գոյատեւումի գաղտնիքը ասոր մէջ է: Արեւմտահայերէնի պարագային Սփիւռքն է, որ առաջնահերթ դեր պէտք է խաղայ: Հայաստանը թող օգնէ կարգ մը ծրագիրներով, բայց արեւմտահայերէնի բանալին պէտք է մնայ արեւմտահայերու ձեռքը, եթէ անշուշտ կ՛ուզենք, որ ան գոյատեւէ որպէս իւրայատուկ լեզու,- ըսաւ Փանոսեան, ապա շարունակեց:- Անգլերէնը աշխարհի ամէնէն յաջող լեզուն է, որովհետեւ հսկիչ մարմին մը չունի, որ ամէնուն գլխուն զարնէ, այսինքն  պարտադրէ, թէ այս բառը այսպէս պէտք է գրուի կամ գործածուի: Լեզուն սրբացնելու գաղափարը մեզի շատ վնաս կը հասցնէ: Վերջերս կը մտածեմ «հայեցի դաստիարակութեան» գաղափարին մասին, որ կարեւոր է բոլորիս համար. լեզուն եւ «հայեցին» միաձուլած ենք, ու վստահ չեմ, որ ասիկա ճիշդ է: Սկսայ անդրադառնալ, որ այդ նոյնիսկ վնասակար կրնայ ըլլալ: Երբ ես դպրոցական էի, երրորդ ու չորրորդ դասարան, հայերէնով կը կարդայինք աշխարհի մասին, աշխարհին հետ առնչուելու մեր լեզուն հայերէնն էր: Հիմա փոխուած է, հայեցի դաստիարակութիւնը լեզուն կեդրոնացուցած է հայկական նիւթերու վրայ, ինչ որ, ըստ ինծի, թէ՛ լեզուն եւ թէ՛ մտածելակերպը կը սահմանափակէ: Շատ անգամ նշմարած եմ, որ մեր դպրոցներուն մէջ հայերէնը դարձած է միայն հայկականութիւն դասաւանդելու լեզու, ընդհանրապէս մնացած` անցեալին մէջ, որոշ չափով գաղափարախօսութեան վերածուած ու դադրած է աշխարհը ճանչնալու լեզու ըլլալէ: Կը կարծեմ, որ այս մէկը իր բացասական դերը սկսած է ունենալ մեր հասարակութեան մէջ: Լեզուն «կեթոյացուցած» ենք եւ կեթոյին անունը դրած ենք «հայեցի դաստիարակութիւն», որուն մէջ թխմած ենք քիչ մը դասական գրականութիւն, քիչ մը պատմութիւն, կրօն ու աւանդութիւն, քիչ մը մշակոյթ, եւ այս բոլոր ծրարի մը պէս աշակերտին կու տանք: Շա՛տ լաւ, այս բոլորը կարեւոր են, բայց նաեւ պէտք է հայերէնով հրամցնել գիտութիւն, մարդկային յարաբերութիւններ, ժամանակակից քաղաքականութիւն, սէր, միջազգային փիլիսոփայութիւն եւ այլն: Լեզուի աշխուժութիւնը եւ կենսունակութիւնը ասոր մէջն է ոչ թէ լեզուն զետեղելու «ազգային» սահմանափակումի մը մէջ»:
Ռազմիկ Փանոսեան աւելցուց. «Մեր հաստատութիւնը ընդհանրապէս դասագիրքերու հրատարակութեան չ՛օժանդակեր, որովհետեւ ամէն երկիր իր դասագիրքը պէտք է ունենայ, բայց որոշեցինք օժանդակել Լիբանանի մէջ լոյս տեսնելիք թուաբանութեան եւ գիտութեան հայերէն դասագիրքերուն: Այս որոշումը տուինք, որովհետեւ այս գիրքերը պիտի ծառայեն, որ պզտիկները գիտական մարզերն ալ հայերէնով սորվելու առիթը ունենան: Ահա ճիշդ այսպէս լեզուն կենդանի կը մնայ եւ աշխարհի լեզու կը դառնայ»:
Ռազմիկ Փանոսեան աւարտեց իր խօսքը` նկարագրելով անցեալ ամառ տեղի ունեցած ուրիշ ձեռնարկներու շարքի մը մասին: «Փորթուկալի մէջ կազմակերպեցինք հայ մշակութային ամառնային օրեր փորթուգալցիներուն ծանօթացնելու համար, թէ ովքեր են հայերը: Լիզպոնի հայ գաղութը կը բաղկանայ ընդամէնը 50-60 հայերէ: Պարտականութիւն կը զգանք ժամանակ առ ժամանակ Փորթուկալի հասարակութեան ներկայացնել հայ մշակոյթը, որուն հանդէպ իրենք մեծ հետաքրքրութիւն ունին եւ շատ բարձր կը գնահատեն: 10 օրուան մէջ 17 ձեռնարկ կազմակերպեցինք` դասախօսութիւն, երգահանդէս, ցուցահանդէս, պար, մանկական աշխատանոցներ եւ այլն: Բոլոր ձեռնարկները բազմամարդ էին. օրինակ` կազմակերպած էինք հոգեւոր երգեցողութեան աշխատանոց մը, որ կարողութիւնն ունէր ընդունելու 30 հոգի, յանկարծ տեսանք, որ 40 հոգի ուզած է մասնակցիլ: Հազարէ աւելի ներկաներ կային համերգներուն: Թէեւ արեւմտահայերէնին հետ կապուած չէր այս ծրագիրը, բայց հայ մշակոյթը ծանօթացնելու, հայ մշակոյթին մասին խօսելու եւ հայեր համախմբելու լաւ առիթ մըն էր:
Բաւական նորութիւններ նախաձեռնած ենք. յաջորդ երկու տարիները ծրագիրներն ու աշխատանքները ամրապնդելու եւ ամբողջացնելու տարիները պիտի ըլլան: Շատ նոր ծրագիրներու վրայ պիտի չկեդրոնանանք, այլ մեր սկսած գործերը յառաջ պիտի տանինք:

«Ազդակ», 10 Դեկտեմբեր 2016

No comments:

Post a Comment